Nachtdienst, jetlag, het verzetten van de klok
Nachtdiensten, jetlag, het verzetten van de klok... Heeft het invloed op onze biologische klok? We vroegen het dr. H. Ribbert, longarts, van het Instituut voor Slaapgeneeskunde te Woerden.
1. Wat is de biologische klok precies? Is deze echt aan te wijzen in ons lichaam?
"De biologische klok is een met vaste intervallen terugkerende lichamelijke gebeurtenis. Hiervan zijn er bij de mens talrijke voorbeelden. De hartslag is hier een voorbeeld van een korte cyclus, de menstruatie is een voorbeeld van een langere. Als een ritme dagelijks is noemen we dit circadiaan. Het mooiste voorbeeld hiervan is het slaap-waakritme wat bij vrijwel alle dieren voorkomt. Dit wordt aangestuurd vanuit de hypothalamus. Dit ritme loopt vrijwel steeds met een ritme van ongeveer 24 uur en is hierbij beïnvloedbaar door allerlei prikkels van buitenaf."
2. Wat doet die klok?
"Als we het hebben over het slaap-waakritme dan zorgt de klok ervoor dat we elke 24 uur voldoende rust nemen. Dit ritme blijkt bij proefdieren ook op te treden als deze volledig zijn afgesloten van prikkels als bijvoorbeeld daglicht. Wel kan er in deze situatie geleidelijk een verschuiving optreden, waarbij de slaperigheid steeds een half uur eerder optreed. Laat je deze situatie een aantal weken aanhouden dan zal het ritme volledig uit de pas gaan lopen. Kennelijk heeft de klok aansturing en fine-tuning nodig door prikkels van buitenaf."
3. Heeft het verzetten van de klok invloed op onze biologische klok?
"Een verschuiving van slechts één uur is voor de meeste mensen geen probleem. Dit komt waarschijnlijk omdat de klok zelf niet helemaal zuiver loopt en beïnvloeding van buitenaf nodig heeft. Hiernaast zijn de meeste mensen gewend om op verschillende momenten naar bed te gaan en wakker te worden."
4. Slapeloosheid, ploegendiensten, stress, verre reisafstanden: het heeft allemaal invloed op onze biologische klok. Hoe zorg je dat die klok zich snel weer 'reset'?
"Ploegendiensten met werk in de nacht en verre reizen met groot verschil in tijdzones zijn een belangrijke verstoring van de biologische klok. Bij verre reizen treedt meestal na drie tot vijf dagen een aanpassing op van het ritme die name door lichtintensiteit wordt afgedwongen.
Hiervoor is het hormoon melatonine verantwoordelijk, wat door de epifyse, vlakbij de hypothalamus, wordt gemaakt. Bij afname van de lichtintensiteit wordt er meer melatonine gemaakt. Dit hormoon veroorzaakt slaperigheid. Dit fenomeen treed niet op in ploegendiensten. Spanning, stress en ook pijn beïnvloeden allemaal de hypothalamus. Hierdoor kan de slaap problematisch worden. Meestal is de totale slaaptijd minder. Vaak is de slaap onrustiger en minder herstellend."
5. Bestaan avondmensen en ochtendmensen echt?
"Het verschil tussen ochtend- en avondmensen heeft waarschijnlijk niets met het bovenstaande te maken. Dit heeft meer te maken met denkprocessen, al dan niet positieve grondhouding en algeheel welbevinden. Ochtendmensen blijken vaak succesvoller in het uitvoeren van complexe taken en zijn meestal succesvoller in het dagelijkse leven."
