"Het opereren van een rughernia is maatwerk"

Het woord 'hernia' wordt te pas en te onpas gebruikt om rugpijn te omschrijven. Maar wat is een hernia nu precies? Welke klachten geeft het? En hoe kom je ervan af? Neurochirurg Astrid Rijssenbeek ziet in haar werk bij Bergman Clinics dagelijks mensen met rugklachten in haar spreekkamer. "Een van de grootste misverstanden van een hernia is dat je er een leven lang last van blijft houden."

Wat is een hernia?

De term 'hernia' is een afkorting van herniatie wat 'uitstulping' betekent. En dat is ook precies wat het is: een uitstulping van de tussenwervelschijf. De wervelkolom bestaat van boven naar beneden uit zeven nekwervels, twaalf borstwervels en vijf lendenwervels. Ze zijn verbonden met tussenwervelschijven; een soort stevige scharnieren met een zachte kern, een soort kraakbeen. Slijtage van zo'n tussenwervelschijf is een proces dat bij ieder mens in meer of mindere mate plaatsvindt. Als je ouder wordt, drogen de tussenwervelschijven een beetje uit, waardoor er barstjes in kunnen komen en het omhulsel mogelijk scheurt. Dat kan bijvoorbeeld ook gebeuren bij een ongeluk. De inhoud van de tussenwervelschijf kan dan gaan uitpuilen en tegen je zenuwen drukken. Zwaar werk met veel bukken en tillen kan wel meer rugklachten geven, maar het ontstaan van een hernia wordt er niet door veroorzaakt: hernia's komen even vaak voor bij mensen die licht werk doen als bij mensen die zwaar werk doen. Wel komt het vaker voor bij mensen met zittend werk. En in heel zeldzame gevallen lijkt het erfelijk te zijn, maar er is meer onderzoek nodig om dat te bevestigen.

Bergman Clinics

Wat zijn de symptomen van een hernia?

Een rughernia kan pijn veroorzaken, maar dat hoeft niet. Sterker nog: er lopen heel veel mensen met een hernia rond, zonder dat te merken. Maar bij degenen die er wél last van krijgen, zijn de pijnklachten vaak groot. "De symptomen die kunnen optreden bij een hernia zijn vaak zeurende pijn en/of stijfheid in de lage rug die gepaard gaat met uitstralende pijn in het been (zelden beide benen), bestaande uit tintelingen,  spierverkrampingen en/of felle pijnscheuten in het been (zelden beide benen)," legt Rijssenbeek uit. "De pijn straalt vaak via de bil uit naar één of beide benen en veroorzaakt soms ook uitvalverschijnselen zoals krachtverlies of gevoelloosheid in een deel van de voet (of been). De meeste mensen met een hernia hebben voortdurend felle beenpijn, vooral als ze zitten. Die pijn kan verergeren door druk van bijvoorbeeld hoesten, niezen of persen op het toilet."

Hoe verklein je de kans op een hernia?

Om de kans op rugklachten te verkleinen/verminderen is het belangrijk om je rug te onderhouden door soepel te blijven en spieren te trainen. Dit kan door te sporten, kies dan vooral een sport die je graag doet en waar je ook plezier in hebt. Of door regelmatig gedoseerd te bewegen zoals wandelen met daarbij eventueel aanvullende oefeningen. Hiervoor kan bijvoorbeeld een fysiotherapeut adviezen geven. Probeer langdurig dezelfde houding van het lichaam te vermijden door bijvoorbeeld elke dertig minuten van houding te veranderen. Let ook op bij tillen, doe dit bewust met door de knieën zakken en draaien van de wervelkolom te vermijden door je benen te gebruiken.   "Naast beweging is het belangrijk om overgewicht aan te pakken," vertelt de neurochirurg. "En stop met roken. Het is bewezen dat roken de kans op een (recidief) hernia vergroot. "

Plat liggen niet nodig

Als je veel last hebt van klachten die kunnen passen bij een lage rughernia, kan de huisarts je doorverwijzen naar een neuroloog die kijkt welke behandeling voor jou passend is. Op een MRI is een eventuele zenuwbeklemming het duidelijkst zichtbaar, daarom wordt deze meestal eerst gemaakt. Bij zo'n 70 procent van de patiënten herstelt een hernia binnen 3 maanden vanzelf. Rijssenbeek: "Veel mensen denken dat een hernia chronisch is en ze er nooit van zullen herstellen. Maar de werkelijkheid is gelukkig anders. De meeste mensen genezen vanzelf." Plat liggen, zoals vroeger wel geadviseerd werd, is daar niet voor nodig. "Dat wordt al heel lang niet meer geadviseerd. Kleine stukjes lopen en fysiotherapie op geleide van de klachten zijn goed. Juist door gedoseerde beweging, zonder iets te forceren en binnen de ­eigen grenzen, herstellen mensen sneller. Door bedrust gaat je conditie alleen maar achteruit. De eerste weken zijn de klachten vaak het ergst, met veel pijn. Voor die eerste, pittige periode kan dan bijvoorbeeld via onze pijnpoli een pijnblokkade gegeven worden. Dat helpt mensen vaak  door de vervelendste tijd heen."

Behandelplan op maat

Omdat de kans zo groot is dat een hernia vanzelf geneest, worden patiënten in Nederland in principe niet binnen 3 maanden geopereerd aan een hernia. Rijssenbeek: "Het wordt anders als mensen door de pijn niet meer kunnen functioneren of uitvalsverschijnselen hebben. Dan is de vraag: opereren of niet. We gaan altijd het gesprek aan, waarbij de optie 'niets doen' ook besproken wordt, juist omdat mensen met de juiste begeleiding, fysiotherapie en medicatie vaak vanzelf herstellen. Maar het is wel belangrijk dat we goed naar de klachten kijken voor er een behandelplan wordt gemaakt. Er zijn veel factoren die mee spelen in het nemen van het besluit wel of niet te opereren. Sommige klachten worden ook moeilijker te behandelen als je er te lang mee doorloopt."

Wanneer wordt een hernia geopereerd?

Bij zo'n 10.000 Nederlanders wordt in overleg met de neurochirurg of orthopedisch chirurg wel voor een operatie gekozen. "Sommige mensen krijgen een doof gevoel rond hun schaamstreek of anus, alsof ze continu een strak wielrennersbroekje dragen. In dat geval wordt niet slechts één zenuw afgekneld, maar de hele durale zak onder in de rug. Dit heet het caudasyndroom en wordt veroorzaakt door een hele grote hernia die gepaard gaat met heel veel pijn. Dit kan verlammingsverschijnselen in de voeten (en soms een deel van benen), plasklachten of ontlastingsincontinentie veroorzaken. Dit is de enige situatie waar er zo spoedig mogelijk geopereerd wordt. Ook bij heel snel krachtverlies in het been kan ingrijpen nodig zijn. Hetzelfde is het geval als de klachten heel lang aanhouden en mensen echt beperkt worden in hun functioneren." 

Hernia bij lage rugpijn

"Bij patiënten met lage rugpijn zonder uitstraling in het been constateren we ook geregeld een of meerdere hernia(‘s) op een MRI LWK (lumbale wervel kolom). Het operatief weg halen van de hernia is helaas geen behandeling voor deze lage rugpijn, dat is namelijk alleen zinvol bij uitstraling in het been, met als doel de beenpijn te verminderen. Een operatie heeft enkel tot doel de beknelde zenuw, die uitstraling in het been geeft, vrij te leggen. Het effect van een operatie op lage rugpijn is dan ook niet goed te voorspellen. Als mensen bijvoorbeeld al jarenlang last hebben van lage rugpijn, zal dit in de meeste gevallen niet verbeteren na een hernia-operatie. Rugpijn wordt namelijk door allerlei verschillende factoren veroorzaakt.”  

Klassieke hernia-operatie

Als er wordt gekozen om operatief in te grijpen, geldt de klassieke hernia-operatie als gouden standaard. Hierbij wordt een snee gemaakt, waarna de rugspieren van de wervelkolom met een spreider worden weggeschoven. De uitstulping van de tussenwervelschijf komt dan bloot te liggen en kan worden weggesneden. Een andere operatiemethode is bijvoorbeeld opereren door een buisje in plaats van via een wondspreider. Er wordt wereldwijd nog steeds gezocht naar nieuwe operatietechnieken. Ook de medisch specialisten binnen Bergman Clinics willen graag blijven verbeteren in hun vaardigheden. Tot op heden blijken er uit wetenschappelijk onderzoek echter maar weinig (of beperkte) verschillen te zijn. 
Rijssenbeek: "Tegenwoordig maken de meeste chirurgen al zulke kleine incisies dat de meerwaarde van een nieuwe techniek vaak beperkt is. Toch blijven we zoeken naar innovatievere methoden. Een hernia-operatie is echt maatwerk, dus we beslissen per patiënt welke behandeling het beste past."  

Waar kun je terecht voor de behandeling van een hernia?

Herniapatiënten kunnen vrijwel altijd terecht bij een ziekenhuis in hun regio, maar ze kunnen ook kiezen voor behandeling bij een zelfstandige kliniek, zoals Bergman Clinics. Bergman Clinics kent 'focusklinieken' waar iedere arts zich richt op een bepaald gebied van het lichaam, in het geval van Rijssenbeek dus de wervelkolom. Een groot voordeel daarvan is dat het een soort 'superspecialisten' creëert: doordat artsen een bepaalde operatie erg vaak uitvoeren treden er minder complicaties op.  

Efficiënter en 100 procent vergoed door de zorgverzekeraar

"We werken ook samen met omliggende ziekenhuizen," vertelt Rijssenbeek. "We doen dezelfde type operaties en handhaven dezelfde kwaliteitscriteria. Maar de manier van werken is hier efficiënter en de lijntjes zijn vaak korter dan in een groot ziekenhuis. We hebben een multidisciplinaire aanpak  waarbij afspraken kort op elkaar worden gepland. Dat is fijn voor de patiënt en ook voor ons omdat we vaak even snel onderling kunnen overleggen. En dat resulteert in kortere toegangstijden. Je kunt bij ons dus meestal sneller terecht.  Als er een “moeilijke ”beslissing moet worden genomen overleggen we dit altijd in teamverband. Wij komen wekelijks bijeen op een multidisciplinair overleg bestaande uit neurologen, orthopedisch chirurgen, pijn-anesthesiologen en neurochirurgen. Ook hebben patiënten hier altijd dezelfde arts, dat is in een groot ziekenhuis vaak anders. En in tegenstelling tot wat veel mensen denken, wordt een behandeling bij ons gewoon voor 100 procent vergoed als je een medische indicatie van je huisarts hebt."
 

Astrid Rijssenbeek studeerde Geneeskunde en Medische Biologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Zij deed voor haar studie Medische Biologie een Master in Neurowetenschappen, waarvoor zij onder andere wetenschappelijk onderzoek heeft verricht op de afdeling Experimental Psychology van het Downing College, aan de Universiteit van Cambridge in Engeland. De opleiding tot Neurochirurg ronde zij in januari 2016 af in het Radboud ziekenhuis en Canisius Wilhelmina ziekenhuis te Nijmegen. Sinds 2019 werkt Rijssenbeek bij Bergman Clinics, met als voornaamste focus de wervelkolomchirurgie.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Bergman Clinics.