7 vragen over het nieuwe pneumokokkenvaccin PCV20

Een pneumokokkeninfectie kan ernstige ziekte veroorzaken. Vooral kinderen, ouderen en mensen met een minder goed werkend immuunsysteem zijn vatbaar voor ziekte door pneumokokken. Ouderen krijgen sinds 2020 in het Nationaal Programma Pneumokokkenvaccinatie Volwassenen (NPPV) een pneumokokkenvaccinatie aangeboden met het polysacharidevaccin PPV23. Dat vaccin moest 5-jaarlijks herhaald worden. Dit najaar wordt overgestapt op een nieuw pneumokokkenvaccin: PCV20.

Lees ook: Wat is pneumokokkenziekte?

1. Waarom is er gekozen voor een nieuw pneumokokkenvaccin?

Er bestaan verschillende typen van de pneumokokkenbacterie. Door effectieve bescherming van vaccinatie verdwijnen sommige typen, maar daar komen dan nieuwe typen voor in de plaats. Daarom worden de pneumokokkenvaccins steeds aangepast aan de pneumokokken-typen die op dat moment de meeste ziekte veroorzaken. Voor ouderen zijn twee nieuwe vaccins beschikbaar gekomen: PCV15 en PCV20. Beide nieuwe vaccins zijn conjugaatvaccins. Dat type vaccin biedt langduriger bescherming dan polysacharidevaccins. Iedere 5 jaar opnieuw vaccineren is daardoor niet meer nodig. Bovendien zijn de nieuwe conjugaatvaccins effectiever in het beschermen tegen ziekte door pneumokokken dan het huidige polysacharidevaccin. PCV15 beschermt tegen 15 types pneumokokkenbacterie, terwijl PCV20 een bredere bescherming biedt tegen 20 types. Het PCV20 vaccin is dus effectiever tegen het voorkomen van (ernstige) pneumokokkenziekte en hoeft bovendien slechts één keer te worden toegediend, in plaats van iedere 5 jaar. 

Van pneumokokken kun je een longontsteking krijgen. De prik verkleint die kans met ongeveer 30 procent. De pneumokok kan ook in de bloedbaan terecht komen, daardoor kunt je bijvoorbeeld een hersenvliesontsteking krijgen. Die kans is na vaccinatie ongeveer de helft kleiner. De pneumokokkenprik geeft na ongeveer 2 weken bescherming.Vaccinatie beschermt tegen de typen pneumokokken die samen de meeste ziekten veroorzaken. Het voorkomt dus niet alle pneumokokkenziekten.

2. Wie krijgen de prik?

Het PCV20-vaccin wordt via het vaccinatieprogramma aangeboden aan 60-jarigen. Daarnaast zullen de mensen die de afgelopen 5 jaar een uitnodiging hebben ontvangen voor het PPV23-vaccin 5 jaar na hun eerste uitnodiging een oproep krijgen voor het PCV20-vaccin (in plaats van een herhaling van het PPV23-vaccin na 5 jaar). Ook mensen met een geboortejaar van 1940 en eerder krijgen een uitnodiging.

3. Krijgen alleen 60-plussers een pneumokokkenvaccin?

Nee, ook medische risicogroepen en kinderen worden gevaccineerd tegen pneumokokkenziekte. Tot de medische risicogroepen behoren mensen zonder milt of met een minder goed werkende milt (bijvoorbeeld mensen met sikkelcelziekte), een cochleair implantaat, lekkage van hersenvocht of een minder goed werkend afweersysteem en mensen met longschade door bijvoorbeeld COVID-19. Kinderen krijgen een ander vaccin dan 60-plussers. Vaccinatie van kinderen biedt indirect ook bescherming aan ouderen, omdat de types pneumokokken waartegen kinderen worden gevaccineerd na verloop van tijd nauwelijks nog voorkomen.

4. Hoeveel Nederlanders krijgen pneumokokkenziekte?

Elk jaar worden er ongeveer 8.500 mensen van 60 jaar en ouder opgenomen in het ziekenhuis vanwege pneumokokkenziekte. En jaarlijks sterven er ongeveer 900 mensen van deze leeftijd aan pneumokokkenziekte. Tot 2020 waren er jaarlijks tussen de 1.500 en 2.000 gevallen van zogeheten invasieve pneumokokkenziekte (IPD) onder mensen van 60 jaar en ouder. Het verschil tussen invasieve en niet-invasieve pneumokokkeninfecties is waar de bacterie zich bevindt in het lichaam. Bij een niet-invasieve infectie, zoals een longontsteking of bronchitis, blijft de bacterie in de luchtwegen. Bij een invasieve infectie (ook wel invasieve pneumokokkenziekte (IPD) is de bacterie doorgebroken in de bloedbaan of het zenuwstelsel, wat leidt tot ernstigere ziektebeelden zoals bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking.

In de 2020 en 2021 was het aantal mensen met IPD lager (achtereenvolgens 1.010 en 875), vermoedelijk als gevolg van de coronamaatregelen. Dragers verspreiden pneumokokken namelijk via de lucht (hoesten, niezen en speekseldruppeltjes) en via direct contact, omdat de bacterie zich ook enige tijd buiten het lichaam kan handhaven. In de coronatijd hielden mensen meer afstand en waren ze zich beter bewust van de hygiënemaatregelen, zoals niezen in de ellenboog en vaker de handen wassen. Tussen juni 2023 en mei 2024 kregen ruim 2000 mensen een invasieve pneumokokkenziekte. Deze patiënten werden allemaal opgenomen in het ziekenhuis. Minder ernstige pneumokokkenziekte waarvoor men niet hoeft te worden opgenomen komen waarschijnlijk veel vaker voor, maar daar zijn geen goede cijfers over.

5. Ik heb al pneumokokkenziekte gehad, moet ik me toch laten vaccineren?

Omdat er zoveel verschillende typen pneumokokken zijn die pneumokokkenziekte kunnen veroorzaken, kun je de ziekte meer dan eens krijgen. Als je een pneumokokkenziekte hebt gehad, dan kun je niet nog een keer ziek worden door hetzelfde type pneumokok, je lichaam heeft daartegen afweer opgebouwd. Maar je kunt nog steeds een pneumokokkenziekte krijgen door andere typen pneumokokken. Als je al een keer een pneumokokkenziekte hebt gehad van één van de 20 typen, is het dus nog steeds verstandig de prik te halen en je te beschermen tegen de 19 andere typen.

6. Hoe krijg je dit vaccin?

Dit najaar krijgen mensen van 60 jaar (geboren in 1965) en mensen van 78 jaar en ouder (geboren in 1947 of daarvoor) een uitnodiging van hun huis- of instellingsarts voor een gratis vaccinatie. Dit kan samengaan met de griepprik, die iedere 60-plusser aangeboden krijgt, maar dat hoeft niet. Mensen tussen de 61 en 77 jaar hebben de afgelopen jaren al de mogelijkheid gehad om de prik te halen. De prik die zij hebben gehaald beschermt vijf jaar. Daarna krijg je weer de mogelijkheid om je te laten vaccineren.

De uitnodiging wordt verstuurd in september of oktober. Hoor je bij de doelgroep maar heb je na oktober nog geen uitnodiging ontvangen? Neem dan contact op met de huis- of instellingsarts.

7. Zijn er bijwerkingen?

De pneumokokkenprik is een veilig vaccin, maar kan net als andere vaccinaties milde bijwerkingen geven. Denk aan hoofdpijn, spierpijn of zwelling op de prikplek. Dit is meestal binnen 2 dagen over. Je kunt de prik samen met de griepprik halen, dit vergroot de kans op bijwerkingen niet.