Pillenchaos bij de apotheek

Niet leverbare medicijnen zijn een groot en hardnekkig probleem. Uit een peiling van Patiëntenfederatie Nederland, dat ruim 200 patiëntenorganisaties vertegenwoordigt, bleek dat in 2018 meer dan de helft van de mensen hun medicijnen bij de apotheek niet dezelfde dag meekregen. Zij moesten daar een of twee dagen of zelfs een week op wachten, kregen een kleinere verpakking met minder pillen of een vervangend medicijn met dezelfde werkzame stof. Dat laatste gebeurde bij ruim een kwart van de groep die ‘nee’ te horen kreeg.

Het (tijdelijk) niet leverbaar zijn van medicijnen of opeens een ander medicijn krijgen, veroorzaakt stress en onzekerheid bij patiënten. Ook zorgt het soms voor hogere zorgkosten. Bovendien ontstaan hierdoor regelmatig gezondheidsproblemen. "We vonden het schokkend te merken hoeveel mensen hiervan last hadden. Daarom wilden we dit voorjaar aan de bel trekken met onze website Stop de pillenchaos", zegt Dianda Veldman, directeur van de Patiëntenfederatie. "Binnen drie maanden kregen we meer dan tachtigduizend reacties."
 
Vooral ouderen hebben veel last van medicijnentekorten en -wisselingen, omdat zij vaker meerdere middelen naast elkaar gebruiken. Dit blijkt niet alleen uit de peiling van Patiëntenfederatie Nederland, maar ook uit de brieven die zijn binnengekomen na een lezersoproep van Plus Magazine over het onderwerp.
 
Het gaat vaak om wezenlijke medicijnen. Afgelopen zomer waren bepaalde medicijnen tegen hart- en vaatziekten niet leverbaar. Net als bepaalde antidepressiva. Bij deze medicijnen is wisselen problematisch, omdat ze pas na vier tot zes weken werken. Doordat het schildkliermedicijn Thyrax in Nederland anderhalf jaar niet leverbaar was, moesten patiënten op iets anders overgezet worden. Daardoor waren tienduizenden mensen ontregeld; het duurde soms maanden voordat ze weer goed ingesteld waren. "Dat leidde tot vele doktersbezoeken met alle bijbehorende zorgkosten. Het is een voorbeeld van penny wise, pound foolish", zegt Veldman.

Meer fabricage in Europa?

Hoe komt het dat er zoveel medicijntekorten zijn? Een van de oorzaken is een tekort aan grondstoffen. Doordat de productie van grondstoffen naar lagelonenlanden is gegaan, zijn we afhankelijker geworden van landen als China en India. Meer fabricage in Europa zou volgens Veldman beter zijn. Er zijn ook te kleine voorraden bij de groothandel, en daardoor bij de apotheek. Volgens Veldman is de medicijnketen nu te zeer op kosten-efficiency afgesteld. "Je kunt de keten: grondstoffenleveranciers, fabrikanten, groothandels, apotheken en zorgverzekeraars vergelijken met een te strak gespannen elastiek. Dat betekent dat een patiënt het meteen merkt als er ergens in de keten iets misgaat."

Verder zijn medicijnen in Nederland gemiddeld genomen goedkoper dan in een aantal andere landen. Daardoor leveren fabrikanten soms liever aan andere landen. Het prijsverschil leidt er ook toe dat er vanuit Nederland medicijnen geëxporteerd worden naar het buitenland. "Dat is niet verboden, maar in situaties van tekorten zou het niet moeten kunnen", vindt Veldman. "De vier grote groothandels hebben toegezegd geen middelen te zullen exporteren naar het buitenland bij een tekort."

Los van medicijntekorten door problemen in de keten krijgen mensen ook vaker een vervangend medicijn. Dat komt doordat een arts een werkzame stof voorschrijft, maar afhankelijk van het preferentiebeleid van de zorgverzekeraar bepaalt de apotheker welk medicijn iemand meekrijgt. Soms kiest een apotheek voor een ander merk, omdat daaraan meer te verdienen is, weet Veldman. Welk merk je meekrijgt, hangt ook af van je zorgverzekeraar. Soms vergoedt die alleen een bepaald merk, omdat dat het enige is dat ze ingekocht hebben.

Dramatische bijwerkingen

Wanneer een zorgverzekeraar een bepaald middel niet vergoedt, krijgt de patiënt het preferente (voorkeurs)middel, dat doorgaans goedkoper is, maar wel dezelfde werkzame stof bevat. Mensen kunnen echter heftig reageren op een vervangend medicijn dat in theorie hetzelfde hoort te doen. Uit onderzoek door een aantal patiëntenorganisaties in 2018 blijkt dat ongeveer 30 procent van de mensen die van medicijn moeten wisselen daardoor problemen ervaren. Die lopen volgens Dianda Veldman in ernst uiteen van irritant tot echt dramatisch. "Bij sommige ziektes, zoals schildklieraandoeningen en parkinson, luistert het heel nauw. Mensen met parkinson kregen door een wisseling weer last van freezing. Iemand kan dan niet goed meer bewegen en verstart."

De Patiëntenfederatie is niet per definitie tegen wisselen en vindt het ook belangrijk dat pillen betaalbaar blijven. "Met een beetje concurrentie tussen medicijnfabrikanten, doordat er goedkoper ingekocht wordt, is niks mis", zegt Veldman. "En als premiebetaler snap je ook dat het beter is als een zorgverzekeraar kiest voor een goedkoper merk. Maar er moeten wel uitzonderingen mogelijk zijn. De patiënt mag er niet de dupe van worden." Bij medicijnenwisselingen spelen financiële oogmerken nu een te grote rol en wordt te weinig gekeken naar het belang van degenen die de medicijnen gebruiken, vindt ze.

In de war door andere pillen

Het Ministerie van VWS, de Patiëntenfederatie, de zorgverzekeraars, fabrikanten en apotheken overleggen over betere afspraken over medicijnwisselingen. Gedacht wordt aan twee oplossingen. Ten eerste komt er een lijst met ziektes waarbij in principe niet van medicijn gewisseld mag worden, zoals parkinson en schildklierziektes. Ook moet er een uitzondering worden gemaakt voor groepen voor wie wisselen problematisch is, zoals mensen met psychiatrische problemen of dementie. "Zij raken in de war van andere pillen en hebben grote moeite met het doorbreken van routine", zegt Veldman. "Door een andere kleur of hoeveelheid, een ander inname-moment of ander apparaatje ontstaan missers, zeker als mensen meerdere medicijnen gebruiken. Zo kwamen astmapatiënten in de problemen door een ander merk inhalator. Daar zat dezelfde werkzame stof in, maar het hulpmiddel werkte anders, zodat doseringsfouten ontstonden. Enkele mensen moesten zelfs in het ziekenhuis worden opgenomen."

Ten tweede praten betrokken partijen ook over de medicijntekorten. Ze willen toe naar grotere voorraden in Nederland, zodat niet meer elke kleine verstoring in de keten meteen leidt tot een probleem voor de patiënt. Minister Bruins wil nu ook onderzoeken of de Europese lidstaten zelf grondstoffen voor geneesmiddelen kunnen gaan produceren. Dianda Veldman vindt dat de overheid een sturende rol moet nemen in het oplossen van de tekorten, omdat het gaat om de volksgezondheid. De partijen gaan binnenkort weer in overleg met de minister.

Medicijnen niet leverbaar

Volgens apothekersorganisatie KNMP steeg het aantal van 200 (tijdelijk) niet leverbare medicijnen tien jaar geleden naar bijna 800 nu. In 2018 waren landelijk 769 medicijnen minstens twee weken aaneengesloten niet leverbaar. Het betrof onder meer het (met een kankerverwekkende stof vervuilde) bloeddrukmedicijn valsartan, de anticonceptiepil, pijnstillers, anti-epilepsie-medicijnen en parkinsonmedicijn levodopa. Volgens het ‘Meldpunt geneesmiddelentekorten en -defecten’ van de overheid waren er in 2017 536 medicijntekorten en was dat in 2018 gestegen naar 1390. Deze forse stijging kan gedeeltelijk komen doordat het meldpunt bekender is geworden. Het grote verschil komt doordat fabrikanten verplicht zijn een (potentieel) tekort door te geven aan het Meldpunt. Dit hoeft niet tot een tekort in de praktijk te leiden. Farmanco van de KNMP baseert zich op meldingen uit de praktijk.

Wat kun je zelf doen?

• Ga al twee weken voordat je medicijnen op zijn met een herhaalrecept naar de apotheek. Dan heb je nog een voorraadje als je ze niet (meteen) meekrijgt.  Vraag of je apotheker wil nagaan of een andere apotheek een medicijn wél kan leveren.
• Als het medisch gezien noodzakelijk is een bepaald merk te gebruiken, kan een arts dat op een recept zetten.
• Koop nooit medicijnen op Marktplaats, maar allleen via een betrouwbare internetapotheek, zie: www.aanbiedersmedicijnen.nl, een website van het Ministerie van VWS.
• Als jouw zorgverzekeraar alleen een bepaald (ander) merk van een medicijn vergoedt, kun je overstappen naar een zorgverzekeraar die het wel vergoedt. Dat kan maximaal één keer per jaar.
• Soms kan en wil een apotheker je een ander (duurder) merk meegeven als je dat zelf betaalt of ervoor bijbetaalt.
• Bij een wisseling door een tekort kan het zijn dat je meer moet betalen. Vraag ernaar als je een wisseling krijgt, zodat je niet achteraf een onverwachte rekening krijgt van de zorgverzekeraar.
• Je kunt een klacht indienen bij een apotheek, of bij de klachtengeschillencommissie in de zorg.

Dit artikel is eerder verschenen in Plus Magazine november 2019. Nog geen abonnee van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!