Hoe houd je je nieren gezond?

1. Om te beginnen: wat doen je nieren precies?

"Mensen vragen vaak: ‘Dokter, wat is mijn nierfunctie?’ Eigenlijk hebben nieren niet één functie, maar vele functies. De belangrijkste taak is het filteren van afvalstoffen uit het bloed. Ben je gezond, dan raak je die via de urine kwijt. Gaat het filteren niet naar behoren en blijven er te veel afvalstoffen in het lichaam, dan is er sprake van nierschade, ook wel ­verminderde nierfunctie genoemd."

2. Welke functies hebben de nieren nog meer?

"Nieren zetten vitamine D – afkomstig uit zonlicht en voeding – om in actieve vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten. Verder houden de nieren de hoeveelheid water en zout in het lichaam in balans. Als de nieren beschadigd zijn, lukt dit minder goed en stijgt de bloeddruk. Nieren stimuleren verder de aanmaak van rode bloedcellen. Werken je nieren niet goed, dan kan bloedarmoede ontstaan."

3. De ‘schoonmaak­functie’ van de nieren vermindert naarmate je ­ouder wordt. Hoe zit dat?

"Ook als je helemaal gezond bent, daalt vanaf je 40ste de nierfunctie jaarlijks met ongeveer 0,4 procent. Een nierfunctie van 90 procent noemen we normaal tot hoog. Als je rond de 60 jaar bent en je nierfunctie is nog 70 tot 75 procent, dan hoef je je in principe geen zorgen over je nieren te maken. Toch kan er door het ouder worden chronische nierschade ontstaan. Hiervan spreken we als de functie – ongeacht de leeftijd trouwens – onder de 60 procent zit. Bij ongeveer vier op de tien 70-plussers is dit het geval. Naast veroudering is diabetes een belangrijke risicofactor voor nierschade. Ook een hoge bloeddruk vergroot de kans erop, net als een ongezonde leefstijl.”

4. Er wordt weleens ­gezegd dat pijnstillers slecht zijn voor je nieren

"Paracetamol kun je eigenlijk altijd veilig gebruiken in de aanbevolen hoeveelheid. Bij ibuprofen, naproxen en diclofenac is het opletten als je een nieraandoening hebt. Deze medicijnen zijn zogeheten NSAID’s. Ze kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat je vocht vasthoudt. Dat kan leiden tot een hoge bloeddruk. Daarom zijn we er heel voorzichtig mee bij nierpatiënten. Dat wil niet zeggen dat je ze absoluut nooit mag gebruiken. Jonge vrouwen die een niertransplantatie achter de rug hebben en bij wie de nierfunctie normaal is, mogen van mij wel een keer ibuprofen ­slikken bij bijvoorbeeld ernstige menstruatiepijn."

5. Merk je het als je nieren niet goed werken?

"Dat verschilt per persoon. De een heeft een nierfunctie van 10 procent en voelt zich goed. De ander heeft bij een functie van 60 procent veel klachten. In het algemeen krijg je bij een nierfunctie onder de 30 procent last van ziekteverschijnselen. Er is een heel scala aan klachten dat kan wijzen op schade aan de nieren: ­vermoeidheid, jeuk, kouwelijkheid, niet kunnen zweten of smaakverlies."

6. Hoe bepaalt een arts of je nierschade hebt? 

"Een bloedtest geeft een indicatie. Er wordt dan gekeken hoeveel ­creatinine in het bloed zit. Dat is een afvalproduct van de spieren. Een verhoogde waarde kan erop wijzen dat het filteren – ofwel het verwijderen van afvalstoffen uit je lichaam – niet goed gaat. Maar één onderzoek zegt niet alles. Er kan tijdelijk wat meer creatinine in het bloed zitten, bijvoorbeeld als je gevallen bent. Bij een afwijkende uitslag wordt nogmaals een test gedaan, soms meerdere over een bepaalde periode. Blijft de creatininewaarde in het bloed te hoog, dan kan er sprake zijn van chronische nierschade. Om dit te kunnen vaststellen moet ook de urine onderzocht worden op de aanwezigheid van eiwit en rode bloedcellen. Ook die waarden zijn vaak afwijkend bij nierschade."

7. Hoe wordt vervolgens de nierfunctie ­berekend?

"We kunnen die schatten met een speciale rekenformule. Daarin worden de creatininewaarde, maar ook je geslacht, leeftijd en je ras meegenomen. Mannen hebben van nature bijvoorbeeld meer creatinine in het bloed dan vrouwen. De nierfunctie drukken we voor het gemak vaak uit in procenten, maar feitelijk gaat het om milliliters. Is de nierfunctie 90 procent, dan ontdoen de nieren per minuut 90 milliliter bloed van afvalstoffen. Dat is een mooie waarde. Is de waarde rond de 40 procent, dan is er sprake van een matig tot ernstig afgenomen nierfunctie."

8. Kun je, als je chronische nierschade hebt, het achteruitgangsproces vertragen?

"Ja, dat kan met medicijnen. Maar je leefstijl is ook erg belangrijk. Eigenlijk zou iedereen die gezonde nieren wil hebben, zijn of haar leefstijl in de gaten moeten houden: voorkom overgewicht, rook niet, beweeg geregeld, wees zuinig met alcohol en eet niet te veel zout. Alles wat je moet doen of laten om hart- en vaatziekten te voorkomen, geldt ook voor nierschade. Wat zout betreft: bedenk dat dit in heel veel producten zit waarin je het niet verwacht. Van kant-en-klaarmaaltijden weten de meeste mensen het wel, maar ook bijvoorbeeld yoghurt, kwark en ijs kunnen zoutbommetjes zijn. En zo zijn er veel meer etenswaren. Ik had ooit een patiënt die heel veel zout uitplaste, maar bij hoog en bij laag beweerde het nauwelijks te eten. Totdat we erachter kwamen dat hij bij het koken altijd bouillonblokjes gebruikte."

9. Kun je chronische ­nierschade zien als een leefstijlziekte?

"Nieren hebben – net als hart en hersenen – bloedvaten. Zijn die ziek doordat ze te veel belast worden door bijvoorbeeld veel en vet eten, dan kan ook het orgaan zelf ziek worden. Nieren houden er alleen wat minder acuut mee op dan een hart. Maar de consequentie kan even indrukwekkend zijn als bij een hartinfarct. Vaak zelfs heftiger, vind ik. Een beetje zwart-wit geformuleerd: krijg je na een hartinfarct een goede behandeling, dan kun je vervolgens toe met drie pillen per dag. Bij nierfalen moet je misschien drie keer in de week vier uur lang dialyseren en moet je daarnaast nog dertig pillen per dag slikken. Mensen beseffen vaak niet wat ernstige nierschade kan betekenen."

10. Wat kan de arts doen als je nierfalen hebt?

"Daarvan is sprake als de nierfunctie onder de 20 procent is. Er is dan een zogeheten nier-vervangende therapie nodig: de taak van de nieren wordt overgenomen door bijvoorbeeld een dialysemachine of door een nieuwe nier. Op de nierfalenpoli kijken we met de patiënt en verschillende ­zorgverleners wat de beste optie is. Een nefroloog, een maatschappelijk werker, diëtist en een gespecialiseerde verpleegkundige zijn hierbij betrokken. Niertransplantatie komt steeds vaker voor. Soms willen familieleden of partners een nier afstaan. Het is dan wel belangrijk dat de gever zelf een goede nierfunctie heeft. Ik heb weleens meegemaakt dat een 70-jarige man zijn nier wilde afstaan aan zijn vrouw. Zijn eigen nierfunctie was rond de 65. Normaal is dat niet direct een probleem op zijn leeftijd, maar de helft weggeven is dan niet verstandig. Iemand moet wel 80 kunnen worden."

Dit artikel verscheen in het tijdschrift Plus Magazine januari 2020. Abonnee worden van Plus Magazine? Abonnee worden doet u in een handomdraai!