Onbekende overgangssymptomen op een rijtje

Onregelmatige menstruatie, opvliegers, nachtzweten en plotselinge huilbuien: dat zijn de symptomen waaraan de meeste mensen denken bij overgangsklachten. Maar je kunt ook volop in de overgang zijn zonder ooit een opvlieger te hebben. Juist als die typische overgangsklachten uitblijven, worden meer vage klachten als slaapproblemen, gewrichtsklachten of het gevoel een burn-out te hebben, niet herkend als overgangsklachten. Dat leidt nog vaak tot vervelende misdiagnoses en onterecht gebruik van slaapmiddelen, pijnstillers of antidepressiva. Middelen die zelden helpen, omdat de oorzaak hormonaal is. Volgens het RIVM ervaart 80 procent van de vrouwen overgangsklachten. Bij een derde zijn die zo hevig dat werken niet meer lukt. Omdat de overgang gemiddeld 10 jaar duurt en wel 50 verschillende klachten kan geven, is het hoog tijd voor meer duidelijkheid.

Pijnlijke spieren en stramme gewrichten

Iedereen heeft wel eens spierpijn, maar in de overgang komt het bij veel vrouwen heel regelmatig voor. Dat is niet vreemd, want een belangrijke oorzaak voor spierpijn is de daling van het hormoon oestrogeen. Oestrogeen werkt ontstekingsremmend. Als dit hormoon afneemt, ben je gevoeliger voor ontstekingsreacties in spieren en gewrichten. Je gewrichten verbinden je botten en zorgen dat ze soepel kunnen bewegen. Ook hierbij speelt oestrogeen een belangrijke rol. Het stimuleert namelijk de aanmaak van collageen, een eiwit dat zorgt voor stevig bindweefsel en soepele gewrichten. Als je oestrogeenniveau daalt, maakt je lichaam minder collageen aan. Daardoor worden de beschermlagen tussen de gewrichten dunner, wat schuring en pijnklachten geeft. Dat kan leiden tot minder goed bewegen en soms voelt je lijf stijf of roestig. Het kan ook zijn dat je vooral in de ochtend last hebt van stijve spieren of pijnlijke gewrichten, en dat de klachten afnemen zodra je lichaam een beetje is warmgelopen.

Angst en paniek

Hartkloppingen komen bij bijna de helft van de vrouwen in de menopauze voor. Vaak worden ze veroorzaakt door schommeling in de hormonen oestrogeen en progesteron. Oestrogeen beïnvloedt het zenuwstelsel en de kransslagader, die het hart van bloed voorziet. Door wisselende oestrogeenniveaus vernauwt en verwijdt dit bloedvat afwisselend, wat hartkloppingen veroorzaakt. Die hartkloppingen hebben dus een lichamelijke oorzaak. Maar ze kunnen wél stress of zelfs paniekaanvallen aanwakkeren, zeker als je niet weet waar dat bonkende hart door komt. Je hersenen registreren hartkloppingen als een signaal dat er ergens gevaar loert en dat roept angst op. Word je vaker overvallen door hartkloppingen, dan koppelen je hersenen dit aan de momenten waarop dit gebeurt, bijvoorbeeld in de rij voor de kassa of tijdens het autorijden. Die momenten kunnen dan triggers worden voor paniekaanvallen. Ook progesteron heeft invloed: dit hormoon stuurt het angstnetwerk in de hersenen aan. Bij een schommelende hoeveelheid progesteron ben je gevoeliger voor spanningen. Bij lage oestrogeenspiegels maakt je lichaam bovendien meer van het stresshormoon cortisol aan. Dit kan een gejaagd of rusteloos gevoel geven, zonder dat hier een duidelijke aanleiding voor is. Soms merk je pas achteraf dat je veel spanning hebt opgebouwd in je spieren, bijvoorbeeld als je hoofdpijn of spierpijn krijgt.

Brandende mond

Een minder voorkomende klacht tijdens de overgang is het zogenoemde Burning Mouth Syndroom (BMS). BMS geeft symptomen die variëren van een verdoofd of tintelend gevoel van de tong tot het gevoel dat de hele mond in brand lijkt te staan. De oorzaak van BMS is onbekend, maar het lijkt te maken te hebben met het uitdrogen van de slijmvliezen door een daling van oestrogeen. Dat verklaart ook de droge mond waar veel vrouwen tijdens de menopauze last van hebben. De aanmaak van speeksel, wat gewoonlijk een beschermende functie heeft, neemt af. Daardoor wordt de mond gevoeliger, ook voor tandvleesontsteking of gebitsproblemen.

Slaapproblemen

Naar schatting krijgt 40 tot 60 procent van de vrouwen tijdens de overgang te maken met slaapproblemen. Denk aan moeilijk in slaap komen, vaak wakker worden of midden in de nacht ineens klaarwakker in bed liggen en al helemaal “aan” staan. Door de daling van oestrogeen kunnen de hersenen de lichaamstemperatuur niet meer goed regelen. Normaal gesproken zorgt het warmtecentrum in je hersenen ’s nachts voor een daling van je lichaamstemperatuur, waardoor je goed slaapt. Tegen het begin van de ochtend gaat je interne thermostaat weer iets hoger en stijgt je lichaamstemperatuur, waardoor je langzaam ontwaakt en aan de dag kunt beginnen. Door wisselende hormoonspiegels kan die interne thermostaat flink ontregeld raken en opeens seintjes krijgen dat het moet opwarmen, terwijl dat niet zo is. Daar word je wakker van, ook als het geen duidelijk nachtzweten is. Het hormoon progesteron zorgt voor ontspanning. Als dit hormoon daalt ben je veel onrustiger. Tenslotte neemt met het ouder worden ook het slaaphormoon melatonine af, waardoor het moeilijker is de slaap te vatten.

Hersenmist

Herken je dat gevoel dat je er helemaal niet bij bent met je hoofd? Nadenken gaat stroperig, je hebt moeite met concentreren, reageert trager en vergeet van alles. Deze hersenmist, ook bekend onder de Engelse term brain fog, kan verschillende oorzaken hebben. Hersenmist is een bekend verschijnsel bij overmatige stress of een burn-out. Ook de overgang zorgt voor grote kans op een mistig brein. Het is nog onduidelijk wat dit precies veroorzaakt, maar duidelijk is dat door de daling van oestrogeen de hersenen veel harder moeten werken om dezelfde taken uit te voeren. Op hersenscans is te zien dat er tijdens de overgang allerlei verbindingen in de hersenen veranderen. Het gaat vooral om hersengebieden die processen sturen als planning, geheugen en emoties. Logisch dus dat er een tijdelijke chaos ontstaat. Extra naar is dat hersenmist vaak ten onrechte wordt aangezien voor een burn-out. Maar waar een flinke stap terugschakelen en eventueel medicatie wel effect heeft op een burn-out, helpt het niet bij hersenmist door overgangsklachten omdat dit een hormonale oorzaak heeft.  

Duizelig en licht in het hoofd

Veel vrouwen voelen zich tijdens de overgang regelmatig duizelig of licht in het hoofd. Soms draait alles als je opstaat of voelt het alsof je elk moment kunt flauwvallen. Ook kun je last krijgen van draaiduizeligheid, wat het gevoel geeft dat de wereld om je heen draait als je je hoofd beweegt. Hormoonschommelingen beïnvloeden je bloeddruk en  bloedstroom. Als de bloeddruk daalt en de bloedtoevoer niet overal goed is, word je duizelig. Ook slechte nachtrust of stress kunnen duizeligheid veroorzaken.

Onrust in je darmen 

Ook je darmen reageren op hormoonschommelingen. Door de daling van oestrogeen en progesteron maakt de lever minder gal aan en worden darmbewegingen trager. Het gevolg is dat darmgassen zich gaan ophopen, wat kan zorgen voor een opgeblazen gevoel, winderigheid en buikpijn. Ook kun je tijdens de overgang door de hormoonschommelingen gemakkelijker last krijgen van verstopping.

De blaas als stoorzender

Maar liefst 1 op de 3 vrouwen heeft tijdens de overgang last van urineverlies. Door de daling van oestrogeen verslappen de bekkenbodemspieren en de vaginawand. Hierdoor krijgt de blaas minder steun en kan urine-incontinentie ontstaan. Bij inspannings-incontinentie verlies je urine bij activiteiten als hoesten, lachen of springen, zonder dat je aandrang voelt. Je blaasspieren trekken onverwacht samen, waardoor er urine uit je blaas wordt geperst. Ook kun je plots urine verliezen als je vlak bij de wc bent, wat deurmat-incontinentie heet. Urine-incontinentie kan meer blaasproblemen geven. Omdat je geen urine wilt verliezen, span je de spieren van de blaas onbewust aan. Hierdoor moet je vaker plassen, maar lukt het soms niet om de blaas helemaal leeg plassen. Dat vergroot de kans op een blaasontsteking.

Je bent jezelf niet meer

Veel vrouwen herkennen zichzelf niet meer tijdens de overgang. Ze zijn emotioneler, kampen met stemmingswisselingen of worden introverter. Zelfs de grootste feestbeesten kunnen veranderen in huismussen, omdat ze geen plezier meer halen uit sociale activiteiten of alle externe prikkels moeilijk verdragen. Dit zit niet tussen je oren - het zijn je hormonen die uit balans zijn. De daling van oestrogeen zorgt voor een minder goede werking van gelukshormonen serotonine en dopamine. Dopamine zorgt voor een gevoel van beloning. Een tekort aan dopamine maakt het lastiger om ergens van te genieten, terwijl een laag serotonineniveau leidt tot somberheid. Een slechte nachtrust of concentratiestoornissen kunnen deze klachten versterken. Wanneer je de link naar je haperende hormonenfabriek niet legt, kun je hier flink onzeker van worden. Ook hebben veel vrouwen het idee dat ze tekortschieten. Maar liefst 70 procent van de vrouwen ervaart in meer of mindere mate depressieve klachten tijdens de overgang. Maar vaak worden deze klachten niet herkend als hormonale klachten en krijgen ze het advies om aan zichtzelf te werken of zelfs antidepressiva te gebruiken.

Een hormonale puzzel

Er is nog veel onduidelijk over de overgang, maar één ding staat vast: het is een ingewikkelde puzzel waarin alles elkaar beïnvloedt. Het is lang niet altijd duidelijk of klachten komen door de overgang of “gewoon” bij het ouder worden horen. Juist daarom is het voor vrouwen boven de 40 belangrijk om te weten: ook zonder de typische overgangsklachten kunnen je hormonen de oorzaak zijn van vage, vervelende klachten. Als de puzzelstukjes op hun plaats vallen en je begrijpt waar je klachten vandaan komen, helpt dat vaak al enorm. Belemmeren de klachten je dagelijks functioneren of houden ze lang aan, neem dan contact op met je huisarts.