De netvliescheck

Oogproblemen kunnen op alle leeftijden voorkomen, maar de kans erop neemt met de jaren wel sterk toe. Wat zijn de meest voorkomende oogaandoeningen, wat voor gevolgen hebben ze en welke behandelingsmogelijkheden zijn er? Oogarts Rolf Zandbergen legt het uit.

Diabetische retinopathie

Wie diabetes heeft kan diabetische retinopathie (DRP) ontwikkelen: de bloedvaten van het netvlies gaan dan lekken. Bij de ernstigere vorm ontstaan er nieuwe zwakke bloedvaten die makkelijk bloeden. Rolf Zandbergen: "Ook als de diabetes goed wordt behandeld, kan deze oogaandoening ontstaan. Soms merk je het pas als de ziekte al in een vergevorderd stadium is. Het is daarom heel belangrijk om de ogen jaarlijks te laten controleren vanaf het moment dat diabetes is geconstateerd."

De gevolgen van DRP

Onbehandeld kan DRP tot slechtziendheid en zelfs blindheid leiden. Bij de ernstige vorm, kan dat in zeldzame gevallen zelfs acuut gebeuren.

De behandeling van DRP

Met een speciale laser worden de aangetaste delen van het netvlies uitgeschakeld om de rest in een betere staat te houden. "Met deze behandeling wordt het proces gestopt", zegt Zandbergen, "maar het gezichtsvermogen neemt er niet door toe. De schade is onomkeerbaar."

Glaucoom

Bij glaucoom raakt de oogzenuw beschadigd en sterven de zenuwvezels af. Oogarts Rolf Zandbergen: "Dit wordt veroorzaakt door een langzaam opbouwend zuurstofgebrek in het zenuwvezelbed. Meestal ontstaat dit door een te hoge oogdruk, die weer wordt veroorzaakt door een teveel aan oogvocht. Soms komt glaucoom ook voor bij mensen met een normale oogdruk, en dan met name bij vrouwen met een lage bloeddruk of bloedarmoede. De ziekte heeft ook een erfelijke component: als het in de familie zit, heb je dus een grotere kans om ook glaucoom te ontwikkelen."

De gevolgen van glaucoom

Het gezichtsveld raakt steeds meer aangetast. Dat proces verloopt vanuit de buitenzijde van het oog, naar het centrale deel van het oog, waardoor je in eerste instantie alleen de omgeving minder scherp gaat zien. Daardoor wordt glaucoom meestal lange tijd niet opgemerkt. Zonder oogonderzoek kan het dus lang duren voordat de aandoening ontdekt wordt. En dan is het vaak te laat: de opgelopen schade kan niet meer ongedaan gemaakt worden.

De behandeling van glaucoom

Allereerst wordt getracht de oogdruk te verlagen met oogdruppels. Rolf Zandbergen: "Als dat niet afdoende helpt, kan met een laserbehandeling de vochtafvoer worden gestimuleerd waardoor de oogdruk afneemt. Je kunt dit vergelijken met het schieten van gaten in een spons, waardoor het vocht beter wegloopt. De laatste optie is: tijdens een operatie een soort drain plaatsen die het vocht afvoert."

Macula degeneratie

Op het netvlies worden de beelden geprojecteerd. Die beelden worden opgevangen door fotoreceptoren (kegeltjes en staafjes) en verzonden naar de hersenen. Het centrale deel van het netvlies, de macula, zorgt voor het zien van fijne details. Als dit deel van het netvlies slijtage vertoont en de kegeltjes afsterven (macula degeneratie), zie je midden in het beeld een vlek. Rolf Zandbergen: "De kans op deze aandoening wordt groter met het ouder worden, maar erfelijke aanleg speelt ook een rol." Daarnaast is roken een belangrijke risicofactor.

De gevolgen van macula degeneratie

Zandbergen: "Een van de eerste dingen die je merkt, is dat het centrum van het oog minder goed functioneert waardoor je details minder goed ziet. Er zijn meerdere vormen van macula degeneratie. Bij de droge vorm vallen deeltjes van het gezichtsveld weg. Bij de natte vorm vervormt het beeld."

De behandeling van macula degeneratie

"Vroeger werd macula degeneratie behandeld met laserlicht, maar tegenwoordig weten we dat injecties een beter resultaat geven. Hierbij wordt met een dun naaldje medicatie in het oog gespoten. De pijn valt mee, maar het moet wel eens in de vijf à zes weken herhaald worden." Ook bepaalde voedingssupplementen (antioxidanten als vitamine C en E) hebben een positief effect en werken bovendien preventief. Zandbergen: "Maar dat geldt niet voor iedereen. Bij wie rookt, kan het bijvoorbeeld juist een tegengesteld effect hebben. Bespreek dus altijd met de oogarts of voedingssupplementen een goede optie zijn."

Cataract

Vertroebeling van de normaal gesproken heldere lens noemen we staar, maar de aandoening heet officieel cataract. Het is een typische ouderdomsziekte. Zandbergen: "Iedereen krijgt het uiteindelijk. Vanaf je zestigste neemt de kans steeds verder toe. Als het in de familie zit, je met infraroodstralen werkt of vaak last hebt van oogontstekingen, dan is het risico op vroegtijdige staar groter."

De gevolgen van cataract

Vaak is het een langzaam proces, waarbij verschillende klachten kunnen optreden. Je kunt wazig gaan zien, het beeld kan grauwer worden en je kunt last krijgen van lichtschitteringen in het donker, bijvoorbeeld als je naar de koplampen van tegenliggers kijkt. Ook komt dubbelzien met één oog voor en hebben veel mensen een steeds sterkere bril nodig.

De behandeling van cataract

Vergevorderde staar kan worden verholpen met een operatie. Zandbergen: "Hierbij wordt de lens uit het lenszakje gehaald en een kunstlens teruggeplaatst. We verdoven tegenwoordig met druppels, waardoor de patiënt na de ingreep meteen weer naar huis mag. Na twee tot drie weken kun je weer net zo goed zien als voor de ontwikkeling van de staar."

Naevus

Moedervlekken (naevi) kunnen ook in ogen voorkomen. Soms zijn ze aangeboren, of ze ontstaan in de loop der tijd. Zandbergen: "Ook onze ogen bestaan deels uit huidweefsel. En daarop kunnen moedervlekken ontstaan, die héél soms uitgroeien tot kwaadaardige melanomen."

De gevolgen van een naevus

Een naevus geeft meestal geen klachten, heel soms ga je wazig zien. Zandbergen: "Maar als het een melanoom betreft, kunnen de gevolgen heel ernstig zijn. De tumor kan zich gaan uitzaaien met de dood tot gevolg. Het is dus belangrijk om hier zo vroeg mogelijk bij te zijn. Je kunt een naevus niet zelf zien, daarvoor is een netvliesfoto nodig."

De behandeling van een naevus

Gewone moedervlekken hoeven niet weggehaald te worden, maar als het een melanoom is, kan die goed worden behandeld mits hij op tijd wordt ontdekt. Zandbergen: "Door een zeer lokale bestraling of verwarming wordt de tumor vernietigd. Vaak blijft het oog niet alleen behouden, maar ook het zicht hersteld."

Retinopathie

Een hoge bloeddruk kan de bloedvaten in het oog beschadigen. Zandbergen: "Dit is alleen te zien op een netvliesfoto of met een speciale oogspiegel."

De gevolgen van retinopathie

Retinopathie door hoge bloedruk is te vergelijken met diabetische retinopathie. Wie met een hoge bloeddruk blijft doorlopen, kan dus slechtziend en zelfs blind worden.

De behandeling van retinopathie

Zandbergen: "De bloeddruk moet naar beneden met medicijnen en een laserbehandeling roept het proces in het oog een halt toe, maar de schade die is ontstaan, is onherstelbaar."

Vroege diagnose

Bij veel oogaandoeningen is een vroege diagnose belangrijk, het liefst nog voordat er klachten ontstaan. Met een netvliescheck wordt gekeken of er wellicht sprake is van een beginnende oogaandoening.

Optometrist Pauline Schenk: "Een netvliescheck is een preventieve screening, bedoeld voor mensen die nog geen klachten hebben en die niet onder behandeling zijn bij een oogarts. Door eens in de twee jaar je netvlies te laten checken, kun je voorkomen dat je ogen ongemerkt schade oplopen." Tijdens het oogonderzoek en de netvliescheck, wat in totaal zo’n twintig minuten duurt, worden de ogen helemaal doorgemeten. Ook de oogdruk wordt gecontroleerd en er wordt een foto gemaakt van het netvlies.

Vragen

Pauline Schenk: "Deelnemers beantwoorden vragen over onder andere medicijngebruik, eventuele erfelijke aanleg en we leggen gegevens vast over de huidskleur. Bepaalde pigmentpatronen kunnen namelijk normaal zijn voor iemand met een donkere huid, maar op een afwijking wijzen bij een blanke huid. De foto en de overige resultaten worden naar het lab opgestuurd, waar de analyse wordt uitgevoerd."

De uitslag volgt meestal vijf werkdagen via e-mail, maar als er tekenen van een aandoening zijn, dan krijgt de deelnemer een brief thuis en een verwijsbrief voor de oogarts. Dat laatste is bij ongeveer 1 op de 13 mensen het geval. Beginnende glaucoom wordt het vaakst geconstateerd, maar ook andere aandoeningen als scheurtjes in het netvlies en verdachte moedervlekken in het oog komen voor. Pauline: "Bij de overgrote meerderheid is er gelukkig niets aan de hand."