Waarom je beter niet non-stop een geluiddempende koptelefoon kan dragen

Horen lijkt zo eenvoudig, maar het is een heel vernuftig systeem. Geluiden zijn trillingen in de lucht en haarcellen in het binnenoor vangen die geluidstrillingen uit de buitenwereld op. De gehoorzenuw seint ze vervolgens als een elektrisch signaal naar de hersenen. Die interpreteren ze ten slotte als een specifiek geluid. Helaas kan op elk van deze drie stations een probleem ontstaan dat leidt tot een vorm van overgevoeligheid. 

Bordengekletter

Audioloog prof. dr. Bart Vinck: “De eerste vorm heeft te maken met de haarcellen in het binnenoor. Het gehoor gaat met de jaren achteruit doordat de haarcellen geleidelijk aan beschadigd worden. Vanaf ongeveer 45 jaar moet je meer inspanning doen om anderen te verstaan, zeker in een groep. Vaak verdraag je ook hardere geluiden of een lawaaiige omgeving niet goed meer en vind je het niet prettig om je daarin te bevinden. Deze overgevoeligheid is een normaal verouderingsverschijnsel.”

Een tweede vorm is hyperacusis. De naam is afgeleid van het Grieks. Akouein betekent horen, hyper betekent overmatig. Je hoort letterlijk te veel geluiden of neemt ze te krachtig waar. Hyperacusis heeft te maken met overprikkeling van de gehoorzenuw. Vinck: “Geluiden die voor anderen normaal klinken, verdraag je dan niet meer. Vooral scherpe geluiden zoals het uitruimen van de vaatwasser, het gekletter van borden, de bel van de tram, de stofzuiger, het getsjirp van krekels. Sommige patiënten vragen me om niet te praten, omdat ze mijn stem te luid vinden, of om niet met een pen op papier te schrijven.

Hyperacusis komt steeds vaker voor, vooral onder jonge mensen. Ze hebben een duidelijke klacht: ‘Ik wil geen geluid meer.’ Ze verdragen het niet, willen zich afschermen van de luidruchtige wereld om hen heen. Sommige patiënten zijn zo angstig dat ze al drie jaar op hun slaapkamer wonen.”

Vooral scherpe geluiden als de bel van de tram en de stofzuiger worden slecht verdragen

Geluidsterreur

Twee elementen dragen bij aan die stijging: meer gehoorschade door blootstelling aan harde geluiden op muziekfestivals, en daarnaast meer emotionele en mentale belasting. Het heeft te maken met hoe je in elkaar zit, wat in je leven gebeurt, maar ook met de huidige maatschappij.

Vinck: “Na vijf dagen op een muziekfestival zonder oorbeschermers zijn de haarcellen in je binnenoor wat beschadigd en komt er iets minder geluid de hersenen binnen. Je brein compenseert dat door de volumeknop wat harder te zetten en zo krijg je meer prikkels op je gehoorzenuw. Met als gevolg tinnitus, dat is gepiep of geruis in je oor - maar ook grotere gevoeligheid voor omgevingsgeluid.

Doorgaans verdwijnt dat vrij snel. Maar als je in een moeilijke levensfase zit, last hebt van mentale spanningen en je zorgen maakt door alle negativiteit in de wereld, wordt je brein overprikkeld. Dat stuurt stoffen naar het oor die de volumeknop verder opendraaien, waardoor alles nóg luider gaat klinken. Dit leidt vaak tot twee zustersymptomen: tinnitus en overgevoeligheid voor geluid, ofwel hyperacusis.

Ook onze maatschappij is overprikkeld. Sommige mensen willen zich daarom terugtrekken in stilte en sociaal isolement. Geluid beschouwen ze als een extra prikkelend element, een soort terrorist. Steeds meer jonge mensen dragen een noise-cancelling koptelefoon, niet om naar muziek te luisteren maar voor stilte in hun hoofd. Uit angst voor omgevings-geluid schermen ze zich af, waardoor het oor minder geluid opvangt. Dat maakt het alleen maar erger, want je brein heeft geluid nodig. Daarom draait het de volumeknop hoger en wordt het geluid dat er wel nog is extra versterkt. Zo word je hypergevoelig voor geluiden.”

Chips in de trein

De derde vorm van geluidsovergevoeligheid is misofonie. Dat betekent letterlijk: geluid haten. Dan kun je een geluid niet alleen niet verdragen, je wordt er ontzettend boos en agressief door. Het probleem zit hierbij in de hersenen, die het geluid beoordelen als bedreigend.

Vinck: “Misofonie gaat om heel specifieke geluiden, vooral in de huiselijke sfeer. Zoals eetgeluiden van tafelgenoten, stromend water, voetstappen in pantoffels, de ademhaling van je partner als die slaapt. Ook repetitieve geluiden zoals een pen die iemand in- en uitklikt, een voet die op en neer beweegt of het getik op een toetsenbord. Een patiënt vertelde me dat wanneer iemand in de trein een zakje chips opentrekt, hij die persoon het liefst met een hamer de kop wil inslaan. Hij moet dan echt naar een andere coupé gaan om dit te voorkomen. Zijn studenten en kinderen mogen geen geluid maken. Uit eten gaan in een restaurant verdraagt hij niet. Misofonie begint steeds jonger, mijn jongste patiënt was zeven jaar.”

Zijn sommige mensen gevoeliger voor hyperacusis en misofonie? 

“Ja, de meeste patiënten hebben drie eigenschappen gemeen. Vaak staan ze niet oppervlakkig in deze maatschappij; ze zijn rationeel, maar toch gevoelig. Ze kroppen daarnaast veel spanning op die ze niet gemakkelijk geventileerd krijgen. Ten slotte hebben ze graag controle in het leven en zijn ze perfectionistisch. Daardoor verdragen ze niet dat hun leven wordt verstoord door omgevingsgeluid. Die eigenschap is verweven met een maatschappij met veel prikkels en geluiden die ze niet onder controle krijgen. Dat vergroot hun angst en ongerustheid. Zo ontstaan er een hoop vicieuze cirkels.”

Hoe kom je er vanaf? 

In een aantal universitaire ziekenhuizen werken therapeuten van verschillende afdelingen samen, vertelt Vinck. “Dankzij een intensieve, multidisciplinaire aanpak verdwijnt bij meer dan 98 procent van mijn patiënten het probleem op korte termijn. Twee dingen zijn van belang. Je moet iemand inzicht geven in het probleem, maar ook perspectief. Veel mensen krijgen van hun arts te horen dat er niets aan te doen is, dat ze er maar mee moeten leren leven. Daardoor worden ze nog ongeruster, dat versterkt het probleem.

Mensen die in ons expertisecentrum ON-GEHOORD komen voor behandeling krijgen eerst een uitgebreid audiologisch onderzoek waarbij we goed naar hen luisteren en ingaan op wat ze ervaren. Ze krijgen uitleg over wat er aan de hand is en de geruststelling dat er een oplossing bestaat. Dat is heel belangrijk.

Ten tweede geven we handvatten zodat ze controle krijgen over hun eigen geluidsomgeving en te zorgen dat hun brein geluid niet meer versterkt. Ze krijgen zelf weer de touwtjes in handen, zodat geluid weer normaal klinkt en ze weer kunnen meedoen met het leven. Dit is geen psychotherapie of gedragstherapie.

Ook leren ze om te ontprikkelen. Veel mensen beseffen niet hoe veel spanning er zit in hun nek, schouders en hoofd. Ook dat laat geluiden krachtiger klinken dan ze in werkelijkheid zijn. Daarom krijgen ze ademhalings- en relaxatietherapie. Op deze manier leren we mensen met een holistische aanpak fysiek en mentaal-emotioneel rust te krijgen. Als je er een en-en-verhaal van maakt, waarbij het brein een coherent beeld krijgt dat het mentaal-emotionele aan het lichamelijke koppelt, is het succes niet alleen bijzonder groot maar ook blijvend. We leren mensen fietsen in deze moderne wereld, dat vergeten ze nooit meer.”

Prof. dr. Bart Vinckis hoofddocent audiologie aan de Universiteit Gent en gespecialiseerd in tinnitus, hyperacusis en gehoorzorg. In zijn expertisecentrum ON-GEHOORD combineert hij audiologische diagnostiek met psychotherapie, fysiotherapie en leefstijladvies.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond september 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.