Spataderen: klachten, oorzaken en behandelingen

Spataderen laten verwijderen doe je niet alleen zodat je in de zomer met je benen kunt pronken. Huidproblemen, vermoeide benen, pijn; het kan allemaal komen door aderen die niet meer goed werken. Dermatoloog Lenny Jacobs-Sibelt van het spatadercentrum van Ziekenhuis Rivierenland in Tiel: “Ik heb bijvoorbeeld patiënten met wonden die steeds niet goed genezen. Als we hun spataderen dan hebben verwijderd, is het voor hen een verademing dat wonden sneller genezen of niet meer opengaan.”

Hoe komen patiënten bij het spatadercentrum terecht?

“Ze worden door de huisarts doorverwezen. In het team van ons spatadercentrum zitten dermatologen, vaatchirurgen en verpleegkundig specialisten. Meestal kunnen mensen met spataderen bij zowel de dermatoloog als de vaatchirurg terecht. Soms, als een patiënt ook andere vaatproblemen heeft, kan dat een reden voor de huisarts zijn om specifiek naar de vaatchirurg te verwijzen. Wanneer iemand door de spataderen ook huidproblemen heeft, komt hij of zij meestal bij een dermatoloog terecht.”

Hoe ontstaan spataderen?

“Als een ader wijd is geworden, kan het zijn dat de klepjes in de ader niet meer goed sluiten. Daardoor kan het bloed niet meer goed van beneden naar boven worden verplaatst, richting het hart. Er komt druk op de aderen te staan, ze worden nog breder en kunnen spataderen worden. Kleine, dunne, maar ook grotere kronkelige. Die spataderen kunnen weer verschillende andere klachten geven. Vermoeide benen komen veel voor bij grotere spataderen. Daar krijgen mensen last van als ze langer staan. Ook kunnen de plekken rond de aangedane vaten pijnlijk worden. Vochtophoping is een andere klacht. Doordat de doorbloeding slecht is, kunnen er wondjes op het been komen die niet meer goed dichtgaan. Daarnaast kunnen allerlei huidklachten ontstaan.”

Huidklachten? Weten patiënten dat dat door de spataderen komt?

“Vaak zijn mensen verbaasd wanneer ik vertel dat eczeemplekken in de buurt van de spataderen door die spataderen komen. Je kunt vocht in de benen krijgen, dat vocht treedt uit de vaten, de huid kan daar niet goed tegen en gaat wat ontsteken. Daardoor kun je bruine en witte verkleuringen krijgen en eczeem. Wanneer dat lang blijft bestaan, als het gebied constant ontstoken is, kan er een open wond ontstaan die niet meer goed dichtgaat. Mensen lopen vaak best lang rond met dit soort huidproblemen of met klachten zoals vermoeide benen. Bij ons in de regio zie ik dat mensen er niet snel mee naar een arts stappen omdat ze denken: het zijn maar spataderen. Alsof die alleen ontsierend zou zijn. Maar ze kunnen dus allerlei klachten geven.”

Spataderen zijn niet alleen ‘ontsierend’, ze kunnen ook allerlei klachten geven

Wat zijn de oorzaken van spataderen?

“Erfelijkheid speelt een rol, en het lijkt erop dat de belasting van de aderen ook meespeelt. Maar van veel adviezen die worden gegeven, zoals niet je benen over elkaar slaan, niet te lang staan, niet naar de sauna, is nooit wetenschappelijk bewezen dat ze effect hebben. Het is vaak lastig om een precieze oorzaak aan te wijzen, behalve misschien bij de spataderen die door de extra belasting tijdens een zwangerschap zijn ontstaan.”

Zijn spataderen gevaarlijk?

Of kun je ze ook negeren als je verder geen huidklachten of vermoeide benen hebt?“Als je er geen last van hebt en de spatader is niet al te groot, hoef je er in principe niks mee te doen. Bij twijfel zou ik een spatader wel altijd aan de huisarts laten zien. En als er in de familie bij meerdere mensen trombose voorkomt, zou ik zeker actie ondernemen. Een spatader vergroot namelijk het risico op trombose. Het gaat om kleine percentages, net als de grotere kans op het krijgen van een longembolie. Zo’n embolie kan ontstaan doordat de spatader gaat ontsteken en er een bloedpropje losschiet.

Ook wanneer sprake is van een aderontsteking is een bezoek aan een specialist een goed idee. Een aderontsteking ontstaat door een bloedpropje in de spatader. Als je dat niet laat behandelen, kan de ontsteking zich uitbreiden. Je merkt dat een spatader ontstoken is als er een rode plek op zit die warm en hard aanvoelt. Het kan ook pijn doen.”

Trombose, longembolie, aderontsteking, dat klinkt ernstig. Zouden mensen met spataderen niet altíjd naar de huisarts moeten?

“Niet als de spataderen klein zijn en je het zelf niet vervelend vindt of er geen last van hebt. Bijna 50 procent van de mannen en vrouwen heeft spataderen en niet iedereen hoeft eraan geholpen te worden. Bij ons in het spatadercentrum komen mensen bijvoorbeeld niet zozeer omdat ze de spatader ontsierend vinden, maar omdat die zorgt voor vermoeide benen of andere klachten. Het is overigens wél altijd verstandig om bij een langere vliegreis elastische kousen te dragen als je spataderen hebt, om trombose te voorkomen. Je kunt ook steunkousen dragen als je langere tijd staat. Die zijn bij de drogist te koop, of je kunt ze op maat laten maken.”

Wat gebeurt er precies wanneer patiënten na een verwijzing bij jullie komen? 

“Wij brengen eerst in kaart wat er aan de hand is door middel van een duplexonderzoek. Met een echoapparaat kunnen we precies zien hoe de aderen in het been functioneren. We meten de bloedstroom van de aderen. Gaat de bloedstroom naar boven, of zie je dat het bloed vooral terugstroomt? Als we een duidelijk beeld hebben, kunnen we gaan behandelen.”

Welke behandelmogelijkheden zijn er?

“We bekijken eerst of we de spatader kunnen laseren, dat is een behandeling met weinig complicaties die zorgt voor goede resultaten. Dit kan bij het ‘rechte’ deel van een spatader. We brengen dan via een klein sneetje een draad in de ader. Die draad geeft hitte af via laserlicht of radiogolven en door die hitte schroeit de ader dicht. De resten van het ‘uitgeschakelde’ bloedvat worden daarna door het lichaam opgeruimd. Veel spataderen hebben eerst een recht deel en daarna gaan ze kronkelen. We behandelen in eerste instantie het bovenste, rechte deel met laser. Zo draai je de kraan dicht. Dat onderste, kronkelige deel verdwijnt dan na een tijdje vanzelf. Als er geen recht deel is om te laseren, heb je twee opties. Je kunt ze wegspuiten, dan doe je er een soort schuim in. Foam-echosclerocompressie noemen we dat. De ader groeit daardoor dicht en verdwijnt. In het begin kan dat wat gevoelig zijn.”

Spataderen veroorzaken soms bruine en witte huidverkleuringen, maar ook eczeem

De ader eruit halen, gebeurt dat ook? 

“Zeker, dat heet ambulante flebectomie en het gebeurt onder lokale verdoving. De dermatoloog of vaatchirurg maakt een sneetje en haalt de spatader met kleine haakjes weg. Het geeft goede resultaten, maar je moet wel aan strenge eisen voldoen wil de verzekeraar dat vergoeden. De spatader moet bijvoorbeeld een minimumgrootte hebben en niet weggelaserd kunnen worden. Vroeger werden aderen ook wel gestript, dan werd de slechtwerkende hoofdader door een chirurg verwijderd. Dat gebeurt de laatste tien, vijftien jaar niet meer vanwege het risico op complicaties en omdat we nu goede andere methodes hebben. Het lichaam kan trouwens prima zonder de verwijderde, weggelaserde of weggespoten spatader. Een spatader werkte toch al niet goed meer voordat hij weg werd gehaald. De andere aderen nemen het werk over.”

Kan een dermatoloog alle behandelingen voor spataderen uitvoeren?

“In ons spatadercentrum behandelen dermatologen en chirurgen kleine en grote spataderen. Sporadisch worden grote spataderen nog wel verwijderd door een vaatchirurg onder algehele narcose. Een vaatchirurg behandelt vaak de patiënten die ook andere vaatproblemen hebben. Maar alle andere behandelingen kunnen net zo goed door een dermatoloog worden uitgevoerd.”

Hoe lang moet je na de ingreep steunkousen dragen?

“Niet zo lang. In ons ziekenhuis moet je na een laserbehandeling twee dagen een elastische kous dragen. Na wegspuiten en weghalen moet je ze twee dagen lang dag en nacht dragen en daarna vijf dagen alleen overdag. Met een week ben je dan klaar. Als mensen hun spataderen willen laten verwijderen omdat ze op het strand goed voor de dag willen komen, is het wel verstandig om dat in het najaar of in de winter te doen. Na de behandeling kunnen er verkleuringen en verhardingen optreden, die blijven vier tot zes maanden zichtbaar.”

Hoe groot is de kans dat de spataderen terugkomen?

“Die kans verschilt per persoon. Als wij bij een 70-jarige van die grote strengen weghalen die veroorzaakt zijn door belasting, is de kans dat ze over tien jaar terug zijn minder dan 10 procent. Als je jonger bent en je hebt spataderen door erfelijke aanleg, is de kans groter dat ze over tien, vijftien jaar weer terug zijn.”

Mensen zijn vast opgelucht als ze van de spataderen af zijn!

“Zeker. Mensen die wonden hadden en daardoor huidaandoeningen, zijn natuurlijk heel blij dat niet alleen de spataderen weg zijn, maar dat ze ook van die huidaandoeningen af zijn. Of van hun vermoeide benen. Laatst was hier een man van 70 die al lang met spataderen rondliep. Hij had als melkveehouder werk gedaan waarbij hij veel stond. Hij twijfelde, maar heeft er toch voor gekozen de spataderen te laten verwijderen. Hij was in één keer verlost van vermoeide benen en pijn in de aderen. Superblij is hij daarmee.”

Lenny Jacobs-Sibelt werkt als dermatoloog bij Ziekenhuis Rivierenland in Tiel, onder meer bij het spatadercentrum. Daarnaast houdt zij zich bezig met algemene dermatologie, dermato-oncologie en dermatochirurgie.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond juni 2024. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.