Borderline: van dolgelukkig naar diepbedroefd

Wat is borderline?

Borderline is een zogenaamde persoonlijkheidsstoornis. Hierbij ondervindt degene die eraan lijdt schade door bepaalde terugkerende gedrags- en denkpatronen, waarbij wisselende emoties een grote rol spelen. Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) kunnen het ene moment dolgelukkig zijn en het volgende diepbedroefd. Ook kunnen ze plotseling heel kwaad worden. Daarom wordt het ook wel een emotieregulatiestoornis genoemd.

Mensen met BPS hebben ook een heel wisselend zelfbeeld en hebben moeite om relaties te onderhouden. Ze zijn grillig en onvoorspelbaar in hun gedrag. Hun karakter en denken lijken erg 'zwart/wit' of 'alles of niets'. Mensen met BPS kunnen toch ook sterk van elkaar verschillen en de aandoening is niet altijd makkelijk te herkennen. Patiënten kunnen heel sociaal, enthousiast en charmant overkomen. Van binnen voelen ze zich vaak echter leeg, eenzaam, gespannen en onzeker.

Het komt ook voor dat mensen met een BPS depressief zijn, zichzelf verwonden of suïcidale gedachten hebben. Regelmatig gaat deze persoonlijkheidsstoornis samen met andere psychische problemen, zoals een posttraumatische stressstoornis, een eetstoornis of een verslaving. Dit maakt de diagnose lastig. Deze kan daarom alleen gesteld worden door een deskundige, die uitgebreid onderzoek kan doen. Vaak is dit zeker de moeite waard, omdat verschillende vormen van therapie de klachten kunnen helpen verminderen.

Circa 185.000 mensen in Nederland hebben een borderline persoonlijkheidsstoornis. Mogelijk ligt het werkelijke aantal hoger, omdat mensen soms behandeld worden voor andere klachten, zoals angst of depressie, zonder dat hierbij een diagnose borderline wordt gesteld. Waarschijnlijk lijden evenveel mannen als vrouwen aan een BPS, maar vrouwen laten zich er vaker voor behandelen. Zo'n 75 procent van de mensen met de diagnose borderline is vrouwelijk. De eerste symptomen van borderline doen zich vaak voor op jonge leeftijd, als mensen tussen de 18 en 25 jaar zijn.

Oorzaken van borderline

Een precieze oorzaak van borderline is meestal moeilijk aan te wijzen. Het is vaak een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren. Zo kun je er aanleg voor hebben als je hersenen prikkels anders verwerken. Je denkt, voelt en reageert dan ook anders dan de meeste mensen. Een ingrijpende ervaring in je jeugd en/of een ervaring waarbij je je erg onveilig hebt gevoeld kan een oorzaak zijn van een BPS. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan mishandeling, scheiding van je ouders of seksueel misbruik. Ook is het mogelijk dat BPS in je familie voorkomt, wat ook een van de oorzaken kan zijn voor het ontwikkelen van deze aandoening.

Symptomen borderline

Borderline uit zich anders bij iedere persoon. Veelvoorkomende symptomen zijn:

• stemmingswisselingen
• impulsiviteit
• negatief zelfbeeld
• identiteitsstoornis
• extreme verlatingsangst
• gevoel van leegte
• woede-uitbarstingen
• zwart/wit of 'alles of niets' denken
• moeite met relaties aangaan of onderhouden
• zelfverminking
• dissociatie of paranoïa
• psychose
• suïcidale gedachten of pogingen

Hoe wordt de diagnose borderline gesteld?

Er bestaan verschillende zelftests voor borderline, maar deze kun je het beste zien als een eventuele aanleiding om een afspraak te maken met de huisarts. Als deze ook vermoedt dat je symptomen tekenen van een BPS zijn, zal deze je doorverwijzen naar een psychiater, klinisch psycholoog of psychotherapeut. Alleen zo'n professional kan het grondige onderzoek verrichten dat nodig is om tot een goede diagnose van borderline te komen. Dit komt doordat BPS vaak samengaat met bijkomende klachten, zoals angst, depressie, een verslaving of een eetstoornis. Soms hebben mensen naast borderline ook andere stoornissen, zoals een posttraumatische stressstoornis of een angststoornis, die mogelijk om aanvullende behandeling vragen.

Risicofactoren / -groepen

Ingrijpende ervaringen die gepaard gaan met een onveilig gevoel, met name in de jeugd, kunnen een risicofactor zijn voor het ontwikkelen van een BPS.

Mensen bij wie borderline in de familie voorkomt, of mensen die prikkels anders verwerken, behoren tot mogelijke risicogroepen.

Borderline is echter niet zo makkelijk terug te voeren naar één bepaalde oorzaak. Vaak gaat het om een combinatie van factoren.

Behandeling van borderline

Voorheen werd wel gedacht dat een BPS chronisch was en eigenlijk nauwelijks behandeld kon worden. Maar de laatste jaren zijn er steeds meer gerichte en effectieve therapieën ontwikkeld die de klachten van mensen met een BPS kunnen verminderen. Welke de meest geschikte is, hangt onder andere af van de ernst van de klachten.

Mensen die extreem gespannen zijn, zichzelf verwonden, suïcidaal zijn of op een andere manier een gevaar vormen voor zichzelf, hebben vaak in eerste instantie baat bij een tijdelijke opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Bij anderen is een ambulante of poliklinische behandeling voldoende. In veel gevallen helpen familieleden of vrienden meebeslissen over de juiste aanpak.

Patiënten die iets stabieler zijn kunnen met een therapeut gaan werken aan het creëren van inzicht in de stoornis en het accepteren van de situatie. Van daaruit kan meer evenwicht en stabiliteit ontstaan. Daarnaast kan gekozen worden uit verschillende vormen van therapie, zoals:

• gedragstherapie (verschillende vormen mogelijk)
• gezins- of relatietherapie
• psychomotorische therapie
• VERS training
• schematherapie

Medicijnen

Er wordt regelmatig voor gekozen om opname in een kliniek of therapie te combineren met medicatie. Deze kunnen verschillende symptomen van borderline bestrijden of in ieder geval verminderen. Medicatie die veel wordt voorgeschreven bij BPS omvat onder andere:

• medicijnen met een kalmerende werking
• antipsychotica, die de hevige emoties, impulsiviteit en verwardheid of psychoses kunnen onderdrukken
• antidepressiva, die langdurige somberheid en impulsiviteit kunnen verminderen
• medicijnen tegen stemmingswisselingen, zoals carbamazepine of lithium

Prognose

Een borderline persoonlijkheidsstoornis wordt vaak opgemerkt bij jongvolwassenen tussen de 18 en 25 jaar. Zij hebben dan bijvoorbeeld moeite om relaties op te bouwen, banen te behouden of opleidingen af te maken. De symptomen van BPS zijn in deze leeftijd het sterkst en zullen daarna geleidelijk afnemen, al blijven de meeste mensen nog steeds emotioneler en impulsiever dan de gemiddelde persoon. Ook relaties kunnen lastig blijven. Maar de bovengenoemde behandelvormen kunnen wel veel verschil maken, soms al binnen een jaar. Over het algemeen kunnen mensen met BPS op latere leeftijd, zo tussen hun 30e en 50e, stabieler worden in bijvoorbeeld hun werk en relaties.