Is margarine echt zo slecht voor de gezondheid?

Wat is boter?

Laten we vooropstellen dat niet één product dat in Nederland verkocht wordt om brood te besmeren onveilig is voor de gezondheid als het met mate wordt gebruikt. We hebben in ons land strenge wetgeving die ervoor zorgt dat je er zeker van kan zijn dat je roomboter, margarine en ook halvarine veilig kunt gebruiken. En hoewel we in de volksmond eigenlijk alles waarmee we ons brood besmeren of waar we eten in bakken of braden ‘boter’ noemen, mag volgens diezelfde wetgeving iets alleen zo heten wanneer er tenminste 80 procent melkvet in zit. Hoewel boter dus als verzamelnaam wordt gebruikt, is boter officieel alleen het zuivelproduct roomboter. (Room)boter is namelijk een beschermde benaming en is altijd van room gemaakt.

De voordelen van 'plantaardige boter'

Dat margarine plantaardig is, is meteen de reden dat veel vegetariërs en veganisten de voorkeur aan margarine geven. Margarine wordt gemaakt met plantaardige oliën en vetten en is qua productieproces daarom beter voor het milieu.  Bovendien sluit het aan op het advies vanuit de Gezondheidsraad en het Voedingscentrum om minder dierlijke en meer plantaardige voeding te eten. Allereest kijken we naar wat plantaardige producten zijn: hiertoe zijn voornamelijk groenten en fruit, peulvruchten, noten, volkorenproducten en plantaardige vetten en oliën te rekenen. Dat heeft voordelen voor je gezondheid, maar zeker ook voor het milieu. Van alles wat we eten, draagt de consumptie van vlees en zuivel namelijk het meeste bij aan de voedsel-gerelateerde milieu impact. Dit komt onder andere door de uitstoot van broeikasgassen zoals CO₂ en methaan. Zo staan twee stuks entrecôte gelijk aan een autoritje van Amsterdam naar Barneveld als je kijkt naar CO₂ -uitstoot. Planten stoten ’s nachts slechts een kleine hoeveelheid CO₂ uit, terwijl ze overdag een veel grotere hoeveelheid CO₂ opnemen. Daarmee hebben ze een lagere impact op het milieu dan dierlijke producten zoals vlees en – niet te vergeten - zuivel.

Transvetzuren in margarine?

Maar hoe zit het dan met die ongezonde transvetzuren in margarine? Transvet is een onverzadigd vet dat nog slechter is voor de gezondheid dan verzadigd vet. Het is onder meer slecht voor hart en bloedvaten. Jaren geleden, toen nog niet bekend was dat transvetten schadelijk waren, werd er een andere techniek gebruikt om de oliën in margarine te verharden, waarbij transvet ontstond. Toen wetenschappers een kwart eeuw geleden tot inzicht kwamen dat dit vet ongezond is, is ervoor gekozen om een andere receptuur te gebruiken voor margarine, waarbij geen geharde vetten meer worden gebruikt. De meeste margarineproducten bevatten een verwaarloosbaar beetje transvet uit de plantaardige oliën in het product, dit is 0,2 tot 1 procent. Wat veel mensen niet weten is dat transvetten van nature ook aanwezig zijn in dierlijke producten, zoals melk-, schapen- en koeienvlees, roomboter en kaas. Zo zit in roomboter nu een hoger transvet gehalte dan in margarine, zo’n 1,5 procent.

Het verschil tussen voedingsstoffen in roomboter en margarine

Maar wat is dan het verschil tussen roomboter en margarine als we kijken naar de voedingsstoffen? Roomboter en margarine bevatten ongeveer evenveel vet, alleen gaat het bij boter om verzadigde vetten en bij margarine om onverzadigde vetten. Onverzadigde vetzuren zijn functionele vetten, die helpen om je cholesterolgehalte in balans te houden en daarmee een bijdrage leveren aan de gezondheid van hart en bloedvaten. Deze vetten worden onderverdeeld in omega-3 (alfa-linoleenzuur, ook wel ALA genoemd), omega-6 (linolzuur) en omega-9 vetzuren. Omega 3 en 6 worden ook wel essentiële vetzuren genoemd, omdat het lichaam ze niet zelf kan aanmaken en je ze dus via je voeding moet binnenkrijgen. Dat kan via vette vis, maar ook door het smeren van margarine. Zo geeft bijvoorbeeld Becel aan, dat hun plantaardige producten zijn gemaakt van oliën van zonnebloem, koolzaad en lijnzaad. Deze oliën bevatten van nature de meervoudig onverzadigde omega-3 en omega-6 vetzuren en ook vitamine E.

Vitamines A en D
In roomboter zit van nature een beetje vitamine A en D. Aan margarineproducten worden deze vitamines toegevoegd en zijn de hoeveelheden ervan veel hoger dan in roomboter. Vitamine A draagt bij tot een gezonde werking van het immuunsysteem en het in stand houden van een goed gezichtsvermogen. Daarnaast is het goed voor de huid.

Vitamine D tekort
Vitamine D is een bijzondere vitamine, omdat deze onder invloed van zonlicht aangemaakt wordt door ons lichaam. Het helpt bij de opname van calcium wat nodig is voor sterkere botten. Omdat we het in Nederland niet hebben getroffen met het aantal zonuren, is het belangrijk een deel van de vitamine D via voeding binnen te krijgen. Vooral wanneer we veel binnen zitten en een jaartje ouder worden. Je krijgt dan namelijk niet alleen minder binnen, maar maakt ook minder vitamine D aan.
Wat weinig mensen weten is dat er twee soorten vitamine D in voeding zijn: vitamine D2 en vitamine D3. Uv-straling uit zonlicht kan voor beide vormen zorgen. D3 wordt gevormd in onze huid en in de huid van dieren waardoor het ook van nature voorkomt in dierlijke voedingsproducten. Vitamine D2 wordt gemaakt in schimmels en paddenstoelen.
Het Voedingscentrum raadt aan 10 microgram vitamine D per dag binnen te krijgen, voor ouderen is dit advies 20 microgram per dag. Daarnaast wordt geadviseerd om elke dag tussen vijftien en dertig minuten met je gezicht in de zon te zitten tussen 11.00 en 15.00 uur. Ook als je eet volgens de Schijf van Vijf krijg je genoeg vitamine D binnen. Zo kun je vitamine D binnen krijgen door het consumeren van sommige margarineproducten – zoals de 100 procent plantaardige varianten van Becel – waarbij  de vitamine D3 van dierlijke oorsprong is vervangen door de plantaardige variant D2. Ook deze passen prima in die Schijf van Vijf.

Margarine of halvarine?

De meeste margarine producten die in de supermarkt liggen zijn halvarines. Halvarine is een variant van margarine die minder vet bevat. Margarine bevat zo’n 80 procent vet, terwijl halvarine maar 45 procent vet bevat. Het vetpercentage in halvarine is lager, doordat er meer water aan toegevoegd is. Naast halvarine bestaat er ook een light variant van margarine. Deze bevat nóg minder vet, en dus ook minder calorieën.

Bron: Voedingswaardetabel.nl

En dat margarine vs. plastic verhaal?

Is margarine inderdaad slechts één molecuul verwijderd van plastic? Daar kunnen we kort over zijn: er zijn veel stoffen die uit dezelfde scheikundige elementen zijn opgebouwd. Zie bijvoorbeeld water (H2O) en zuurstof (O2); deze twee moleculen bevatten allebei het element zuurstof (O). Maar het is het uiteindelijke bouwpakket dat het eindproduct bepaald. Zo bestaan wij mensen ook voor 93 procent uit de atomen waterstof (H), koolstof (C) en zuurstof (O). Polyethylene, oftewel plastic, bestaat meestal uit de elementen koolstof (C) en waterstof (H). Er mist slechts één element om theoretisch een mens op te kunnen bouwen en toch beweert niemand dat mensen van kunststof zijn. Kijk je naar de oliën en vetten in margarine, maar ook in olijfolie of boter, dan zie je dat die zijn opgebouwd uit koolstof (C), waterstof (H) en zuurstof (O). Feitelijk lijkt margarine qua samenstelling dus meer op mensen dan op plastic…

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Becel.