Brandend maagzuur? Misschien heb je een middenrifbreuk

Het woord middenrif kent iedereen wel, maar waar zit het eigenlijk precies? Drs. Rachel van Eijk, maag-darm-leverarts, trekt met haar handen een streep onder haar borst: “Het middenrif wordt gevormd door de spieren tussen je buik en borstholte, de onderkant van je ademhalingsspieren.” 

Links van het midden bevindt zich een opening waar de slokdarm overgaat in de maag. Precies daar gaat het soms mis, legt ze uit. “Die opening hoort aan te sluiten rondom de onderkant van de slokdarm. Bij mensen met een middenrifbreuk is de opening ruimer dan zou moeten, daardoor komt de maag een beetje omhoog. Soms noemen ze dat een scheurtje in het middenrif. Het gaat echter niet om een scheurtje, maar om een verwijde opening.”

Vier op de tien 60-plussers

Een middenrifbreuk komt verrassend vaak voor: in de westerse wereld lopen naar schatting vier op de tien 60-plussers ermee rond. “Een hoog aantal”, beaamt Van Eijk. Het merendeel van haar patiënten dat voor een maagonderzoek komt, krijgt dan ook de diagnose middenrifbreuk. Ze melden zich meestal met pijn op de borst en brandend maagzuur. Dit zijn zogeheten refluxklachten, een veel voorkomend gevolg van een middenrifbreuk.

Lang niet iedereen ervaart klachten. “Als mensen om een andere reden bij mij voor een endoscopie komen, wijzen bijvoorbeeld een ontsteking in de slokdarm of veranderingen van het slijmvlies in de slokdarm op een middenrifbreuk. Iets wat ze niet hadden verwacht of waar ze geen klachten van hadden.”

De grootte van de opening zegt niets over de hevigheid van de klachten. “Er zijn mensen met een zeer duidelijke middenrifbreuk die nergens last van hebben, en er zijn ook mensen die veel klachten hebben zonder dat er aanwijzingen zijn dat het maagzuur makkelijk omhoog kan komen. In dat laatste geval kan ook sprake zijn van een overgevoelige slokdarm.”

Brandend maagzuur is dus een veelvoorkomend gevolg van een middenrifbreuk. Hoe komt dat?

“Bij een middenrifbreuk wordt de slokdarm minder goed afgesloten, waardoor de inhoud van de maag weer in de slokdarm kan belanden. Die maaginhoud is zuur en kan daar schade veroorzaken, bijvoorbeeld een ontsteking van het weefsel. Dat is het direct etsende effect van het zuur op de slokdarmwand. Op den duur kunnen dit soort ontstekingen zorgen voor littekens, waardoor er vernauwingen in de slokdarm kunnen ontstaan. In het uiterste geval kan het voedsel dan nog maar moeilijk door de slokdarm naar de maag en is er sprake van zogeheten passageproblemen. Maar meestal ervaren mensen in een veel eerder stadium klachten en raadplegen ze een arts.”

Een onschuldig maar lastig gevolg van een middenrifbreuk is dat je veel moet boeren

Een onschuldig gevolg van een middenrifbreuk, maar wel vervelend als je er vaak last van hebt, is boeren. “Mensen die daarmee zitten, zie ik ook regelmatig op mijn spreekuur. Als je eet of praat, slik je altijd ongemerkt wat lucht in. Die lucht komt in de maag en blijft daar als een soort gasbel hangen. Als de slokdarm niet mooi afsluit, ontsnapt de lucht naar boven.”

Kun je kanker krijgen van maagzuur in de slokdarm?

“Maagzuur in het algemeen kan leiden tot een zogenoemde Barrett-slokdarm. Dan verandert het slijmvlies van de slokdarm zodat het beter bestand is tegen zuur. Dat proces kan uiteindelijk leiden tot slokdarmkanker, maar vooral bij een heel lang traject Barrett-slijmvlies. Een Barrett-slokdarm komt voor bij slechts een klein deel van de patiënten met een middenrifbreuk.”

Hoe ontstaat een middenrifbreuk?

“Sommige mensen worden ermee geboren. Daarnaast kan de opening in het middenrif in de loop van je leven wijder worden door verslapping van de spieren. Daardoor wordt de maaginhoud makkelijker omhooggeduwd en ontstaan of verergeren klachten. Dit is de reden waarom specialisten de diagnose relatief vaker stellen bij oudere mensen. Een andere belangrijke oorzaak van een breuk en klachten is een verhoogde buikdruk. Daardoor wordt de maaginhoud makkelijker omhoog geduwd en ontstaan of verergeren klachten. Als mensen met overgewicht zich in een zittende positie bevinden, komt er spanning op de buik. Hetzelfde gebeurt bij mensen met een beroep waarbij ze zware voorwerpen moeten sjouwen, zoals stratenmakers, en mensen in de zorg die veel moeten tillen. We zien het bij sporters die aan krachtsport doen, maar ook bij mensen met chronische obstipatie die hard moeten persen bij de ontlasting. In al deze gevallen is de buikdruk verhoogd en kan de opening langzaam maar zeker ruimer worden. Als de maaginhoud dan ook omhoogkomt, de slokdarm in, kunnen de eerdergenoemde klachten ontstaan.”

Hoe wordt de diagnose gesteld?

“Het meest gangbaar is een maagonderzoek. Er gaat dan een slangetje met camera via de mond naar de slokdarm en de maag, en vaak ook het eerste stukje van de twaalfvingerige darm. Dat is geen pijnlijk onderzoek en het duurt maar een paar minuten. Sommige mensen moeten een beetje kokhalzen, maar die reflex neemt af op latere leeftijd.”

Kan een middenrifbreuk vanzelf herstellen?

“Dat zie je niet vaak, want het is een bindweefselspier. Dit betekent dat het enigszins stug weefsel is. Het rekt wel op, maar krimpt niet meer. In uitzonderlijke gevallen wordt er geopereerd, maar dat is een behoorlijke ingreep en elke operatie brengt het risico op complicaties met zich mee. Bovendien krijgt een aanzienlijk deel van die mensen op termijn weer klachten. We adviseren in eerste instantie liever aanpassingen in leefstijl en medicijnen om het maagzuur te remmen.”

Wat kun je doen om klachten over brandend maagzuur te verminderen?

“Voor mensen met overgewicht luidt het advies: afvallen om de buikdruk te verminderen. Mensen met klachten kunnen ook op hun houding letten. Bij rechtop zitten werkt de zwaartekracht in je voordeel, waardoor maagsappen minder omhoogkomen. Als je in elkaar gezakt zit, voorover bukt of platligt, stromen de maagsappen makkelijker terug in de slokdarm. Ik adviseer daarom om liever niet te bukken, maar door je knieën te zakken en het bovenlichaam zo recht mogelijk te houden. Ook is het aan te raden om na de maaltijd niet op de bank te gaan liggen of onderuit te zakken. Je kunt beter een rondje gaan wandelen of rechtop blijven zitten. Zo geef je de maag de tijd om het eten te verwerken. Tot slot kan knellende kleding ter hoogte van buik en borst klachten verergeren. Bij vrouwen kan dat bijvoorbeeld een te strakke behaband zijn.”

Wat kan helpen, is afvallen bij overgewicht en goed op je houding letten

Helpt het om minder te eten?

“Jazeker, dan wordt er ook minder maagzuur aangemaakt. De laatste uren voor het slapengaan je maag niet meer belasten met eten, helpt ook. En zeker mensen die vooral ’s nachts en ’s ochtends last hebben van brandend maagzuur, kunnen erbij gebaat zijn om aan het hoofdeinde wat hoger te gaan liggen, in een kleine knik. Dan werkt de zwaartekracht in je voordeel.”

Welke voeding lokt brandend maagzuur uit?

“Dat ervaart iedereen anders. In het algemeen geven onder meer koffie, pittig en gekruid eten, sinaasappels, chocola, koolzuur, alcohol en roken klachten. Maar dat moet je vooral zelf ontdekken.”

Welke medicijnen bestaan er tegen brandend maagzuur?

“Er zijn meerdere groepen medicijnen die op het maagzuur werken. Sommige werken vrij lokaal, die neutraliseren het zuur in de directe omgeving, dus niet al het maagzuur in de maag zelf. Rennie is daarvan een voorbeeld. Mensen bij wie maagzuur echt schade toebrengt aan de slokdarm, schrijven wij medicijnen voor die zorgen dat er minder maagzuur geproduceerd wordt, de zogeheten protonpomp-remmers. Deze medicijnen werken meer op de cellen die het zuur uitscheiden, waardoor uiteindelijk heel de maaginhoud minder zuur wordt. Een deel van die laatste groep is in lichte dosering bij de drogist te koop. Medicijnen met de hogere doseringen zijn alleen op recept verkrijgbaar en vereisen begeleiding van een arts, aangezien ze bijwerkingen kunnen geven. Zeker bij langdurig gebruik. Er moet dus een goede reden zijn om deze medicijnen voortdurend te gebruiken.”

Als de zure maaginhoud omhoog komt, kan dat schade veroorzaken in de slokdarm

Verteert je eten dan nog wel goed?

“Medicijnen die het maagzuur verminderen, zoals protonpompremmers, kunnen de vertering van eiwitten en de opname van bepaalde vitamines en mineralen beïnvloeden, zoals vitamine B12 en magnesium. Bij chronisch gebruik kan daar een tekort aan ontstaan. Ook kan een vermindering van het maagzuur de barrière tegen bacteriën in de darmen beïnvloeden, waardoor de darmflora verandert. Vooral protonpompremmers kunnen als bijwerking diarree geven, wat de opname van bepaalde zouten en voedingsstoffen kan beïnvloeden. Dit zijn voor artsen redenen om maagzuurremmers alleen voor te schrijven als dat nodig is en daarnaast nadrukkelijk te wijzen op leefstijladviezen.”

Helpen leefstijladviezen ook om overmatig boeren tegen te gaan?

“Goed kauwen en rustig en met aandacht eten is altijd verstandig. Dus niet voor de tv, dan laat je je afleiden en slik je ongemerkt meer lucht in tijdens het eten. Die lucht belandt met het eten in de maag en moet er weer uit. Eten en ondertussen ook drinken, leidt eveneens tot te veel lucht, dus probeer dat te scheiden.

Soms verwijs ik mensen door naar een logopedist. Die kan meekijken naar onder meer de slikfunctie, de manier van praten en ademhalen.”

Bij welke klachten is het verstandig om een arts te raadplegen?

“Als je veel pijn ervaart en maagzuurremmers werken niet, of als de klachten terugkeren zodra je ermee stopt, is het goed om naar de dokter te gaan. Doe dit zeker bij alarmsymptomen, dus als je het gevoel hebt dat je eten blijft hangen in de slokdarm en bij onbedoeld gewichtsverlies.”

Drs. Rachel van Eijk studeerde algemene geneeskunde aan de Universiteit van Utrecht. Ze deed haar opleiding tot maag-darm-leverarts in het Albert Schweitzer ziekenhuis en het Erasmus MC en werkt nu als waarnemend MDL-arts in diverse behandel-centra en ziekenhuizen.

Een andere versie van dit artikel verscheen eerder in Plus Gezond september 2025. Abonnee worden van het blad? Dat doe je in een handomdraai.