Train je neus bij reukverlies

De huisarts verwees haar naar de keel-, neus- en oorarts. Die kwam meteen ter zake: “Het is foute boel. Je geur en smaak is beschadigd. Je moet rookmelders ophangen en op inductie gaan koken, want je ruikt het niet meer als er brandgevaar dreigt.”

Dat kwam hard aan. Gadellaa hield juist zo van koken en daar was ineens weinig meer aan. “Ik heb Italiaanse roots; eten is voor mij een vorm van liefde en gezelligheid.”

Een week later werd het nog erger, want ze begon verkeerde dingen te ruiken. Ze fietste door Amsterdam en een geur van overgeefsel drong zich aan haar op. Dat bleek koffie te zijn van een van de vele koffietentjes. Dat maakte de desoriëntatie nog groter. “Parfum, shampoo, gebakken uien, soep uit blik, alles rook ineens vies. Wijn smaakte naar bedorven azijn. Reukverlies wordt vaak gebagatelliseerd, maar je weet niet half hoeveel impact het heeft. Ik ruik geen gas, brand of vuur. Dat maakt je onzeker in het begin, maar dat is nu wel weg. Het moeilijkst vind ik dat ik mensen niet meer ruik. Mijn kinderen, mijn vrienden en vriendinnen. Mensen zeggen weleens: gelukkig dat je geen zweet of poep meer ruikt. Maar ik zou er een moord voor doen bij wijze van spreken. Dat ga je zelfs ook missen.”

Vier geurstaven

Gadellaa liet het er niet bij zitten; ze ging op zoek naar behandelingen. Via Facebook kwam ze in contact met de patiëntenvereniging Reuksmaakstoornis.nl. Daar hoorde zij van de reukpoli in Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Haar reukverlies kon daar diepgaander worden onderzocht dan bij de gemiddelde kno-poli. Na twee jaar op de wachtlijst was ze aan de beurt. Terwijl ze plaatjes zag en een geur kreeg toegespoten, werd een MRI-scan van de hersenen gemaakt. De arts kon op de scan zien hoe de hersenen reageerden op de geurprikkel. Ze kreeg bijvoorbeeld een chocoladegeur, maar die rook enorm vies. De scan was erg onprettig en wees helaas niks nieuws uit. Toch ervaarde ze het polibezoek als nuttig. “Juist doordat ik de verkeerde dingen kon ruiken, vermoedde de arts dat ik op den duur weer wat zou kunnen ruiken.”

De volgende stap was de reuktraining. Gadellaa kocht vier geurstaven met de geur van eucalyptus, kruidnagel, citroen en roos. Uit onderzoek van de bekende Duitse geurprofessor Thomas Hummel van de Universiteit van Dresden blijkt dat training met deze geuren de reuk in 20 tot 30 procent van de gevallen kan herstellen. Gadellaa: “Ik heb braaf elke dag hieraan geroken. Als ik door de stad loop, ruik ik overal aan. Als je je reukorgaan blijft stimuleren, kan dat helpen.”

Haar voorgevoel bleek te kloppen. Op een dag fietste ze langs de Amstel en ze rook iets. Iets echts, iets lekkers. Ze fietste terug en het bleek een struik met pioenrozen te zijn. “Het was gewoon een feestje. Ik zette het meteen in de groepsapp van lotgenoten.”

Momenteel kan Gadellaa weer vijf geuren ruiken: pioenroos, hyacint, rozemarijn, tijm en gras. Zij vermoedt dat het komt door de geurtraining.

Handicap

Gadellaa heeft parosmie – ze ruikt geuren anders dan voorheen – en kakosmie, oftewel het ruiken van vieze geuren die voorheen niet als vies werden ervaren. Als je helemaal niets meer kunt ruiken, dan heet dat anosmie. Dit heeft Kirsten Jaarsma, sinds zij door een val van de trap een schedelbasisfractuur heeft opgelopen. Het is acht jaar geleden en inmiddels is zij voorzitter van de vereniging Reuksmaakstoornis.nl.

Ook al zijn er 250.000 tot 300.000 Nederlanders met een reuk- en/of smaakstoornis, toch moet de patiëntenvereniging vechten om aandacht voor deze stoornis. Mensen lopen er lang mee rond zonder te weten wat er precies aan de hand is en of herstel mogelijk is. Ook de impact op het leven wordt vaak niet goed uitgelegd door artsen, zo ervaart de patiëntenvereniging. Jaarsma spreekt zelf van een handicap: “Je wordt geconfronteerd met dingen die je niet kan. Op een warme dag kan ik mijzelf niet ruiken. Dat maakt mij onzeker. De geur van mijn kind of partner kan ik ook niet ruiken, terwijl die vaak veel zegt over hoe het met iemand gaat. Ik heb veel eten laten aanbranden. Ik kan niet beoordelen of een plakje ham uit de koelkast nog goed is. Als je slechter gaat zien of horen, dan zijn daar hulpmiddelen voor, maar voor reuk zijn die er niet.”

Het wrange is dat er dankzij de corona-uitbraak ineens wel aandacht voor is. Want bij een corona-infectie zijn veel mensen ook hun reuk en smaak kwijt, vaak zonder een neusverkoudheid. Wetenschappers hebben wereldwijd de handen ineengeslagen om het reukverlies bij corona te onderzoeken. Een van de deelnemende instituten is Wageningen Universiteit, die al jaren onderzoek doet naar verlies van reuk en smaak, in samenwerking met de reuksmaakpoli in Ziekenhuis Gelderse Vallei. De schattingen zijn dat zeker 50 procent van de mensen met corona een vorm van een reukstoornis krijgt. Vaak gaat het na een paar weken weer beter, maar er zijn ook mensen bij wie het maar niet overgaat.

Niet mee blijven lopen

Wat kun je doen, als je niet meer kunt ruiken of proeven? Het begint met een goede diagnostiek. Eerst bij de huisarts en als dat niet helpt bij de kno-arts. Bij een griep of een rhinovirus kun je je reuk kwijtraken, maar dat gaat meestal spontaan weer over. Mensen met een chronische ontsteking aan de neus kunnen soms dankzij medicijnen weer ruiken. Dat geldt ook voor neuspoliepen; daaraan kun je worden geopereerd. Veel mensen blijven lang rondlopen met reukverlies door deze oorzaken, terwijl het makkelijk te verhelpen is. Reukverlies na hoofdletsel is lastiger te herstellen, vaak is de schade te groot. Ook kan reukverlies een vroegtijdig symptoom zijn bij neurologische systeemziekten zoals multiple sclerose, de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer. Weer een goede reden om er niet mee rond te blijven lopen, maar toch een afspraak te maken met de huisarts. En reukverlies bij COVID-19: dat is voor artsen ook nog een raadsel.

Verenigingsvoorzitter Jaarsma adviseert om je te laten doorverwijzen naar de kno-arts, als de huisarts het niet kan verhelpen, en daar de reuktest ter sprake te brengen. “Dat gebeurt lang niet altijd bij de kno-arts, blijkt uit een peiling van de vereniging onder de leden. Die reuktest kan uitwijzen hoe goed je kunt ruiken en of je geuren kunt onderscheiden. Ook al blijkt uit de test dat je niets ruikt, dan nog is het handig als meetpunt. Over een half jaar kun je het opnieuw testen.”

Speciale poli

Dick Kooper werkt als kno-arts in het Reinier de Graafziekenhuis in Delft, dat net als het eerdergenoemde ziekenhuis in Ede is gespecialiseerd in reukstoornissen. De poli behandelt de complexere patiënten die zijn doorverwezen. Kooper raadt af om meteen een afspraak te maken met een van deze twee gespecialiseerde poli’s als je niet kunt ruiken. “We hebben een lange wachtlijst. Meestal is het probleem veel sneller op te lossen door de huisarts of de kno-arts in het ziekenhuis in de buurt. Die kan stap voor stap kijken wat het probleem is. Ook voor een MRI- of CT-scan hoef je niet naar onze centra, want die kan iedere kno-arts maken in zijn ziekenhuis. Soms is zo’n scan nuttig bij het onderzoek, maar lang niet altijd.”

Kun je niet meer ruiken en is het ook niet te verhelpen met een ingreep of medicijnen, dan proberen mensen nog weleens voedingssupplementen met zink, vitamine A of alfaliponzuur. Kooper: “Er is geen wetenschappelijk bewijs voor dat deze middelen werken. Alleen zink kan de smaak een beetje stimuleren, maar het heeft geen invloed op de reuk.”

Reuktraining

Reuktraining is wel wetenschappelijk bewezen werkzaam. Kooper: “De geurprikkels vinden dan het goede spoor naar de hersenen weer terug. Het is een soort fysiotherapie voor de neus.”

Voor reuktraining is geen verwijzing van een arts nodig. De vereniging Reuksmaakstoornis.nl heeft een gratis app ontwikkeld (met de naam Reuktraining.nl), waarmee je je reuk kunt oefenen. De app is te downloaden in de App Store en in Google Play. Je moet het langdurig doen, waarschuwt Jaarsma. “Het is lastig volhouden omdat je in het begin geen verbetering ervaart. De geurprikkels komen in de hersenen, maar de vertaling komt er nog niet. Het vergt discipline en uithoudingsvermogen.”

Tip van Jaarsma: gebruik niet je kruidenrek voor een eigen geurtraining. Voor je het weet snuif je te veel peper of paprikapoeder op. Ga ook niet bij de plaatselijke drogist etherische oliën halen, vult kno-arts Dick Kooper aan. “Kies liever voor de sticks of oliën die in de app worden genoemd, want die zijn in de wetenschappelijke onderzoeken effectief gebleken.”

Smaakverlies

Helpt reuktraining ook bij COVID-19? Dat weet niemand. “COVID-19 is nieuw, dus we weten niet hoe het beloop zal zijn”, aldus Kooper. Ondanks de onbekendheid vermoedt hij dat reuktraining een goede keus is. “Baat het niet, dan schaadt het niet. Patiënten met COVID-19 hebben aanvankelijk vaak helemaal geen reuk. Daarna gaan ze vervormde (‘vieze’) geuren ruiken. Het lijkt erop dat de geurprikkel in de hersenen aankomt, maar niet goed wordt herkend. Die kan weer in het goede spoor komen. Reuktraining is juist daarbij effectief.”

Bij COVID-19 wordt ook vaak over smaakverlies gesproken, maar dat klopt niet helemaal. Kooper: “Het echte proeven van de basissmaken zoet, zout, zuur, bitter en unami is zeer zelden aangetast. Ik heb nog nooit gezien in mijn praktijk dat iemand alle basissmaken kwijt was. Vaak hebben deze mensen reukverlies, waardoor de smaakbeleving verandert. Bij het eten gebruik je vijf zintuigen. De geur van uien, het kraken van chips, de kleur van een salade, het knapperige van nootjes, het speelt allemaal mee. We spreken daarom van ‘smaakbeleving’ en niet van smaak. Ik heb zelfs patiënten gehad die op reuk nul scoorden, maar nog wel een goede smaakbeleving ervaarden.”

Smaakverlies

Niet alleen door COVID-19, ook bij het ouder worden kun je je reuk verliezen. Helpt reuktraining daarbij ook? Kooper: “Er zijn onderzoeken naar gedaan, die positief uitpakken voor reuktraining. Maar helemaal zeker weten we het nog niet. Het effect is in ieder geval niet erg groot. Net als zicht, gehoor en bewegen, gaat reuk achteruit bij het ouder worden, helaas. Tip: ruik overal aan, daarmee train je de neus. Hoe gevarieerder de geuren waar je aan ruikt, hoe groter de kans dat de reuk beter behouden blijft.”

Dit artikel verscheen eerder in Plus Magazine december 2020. Abonnee worden van het blad? Dat doet u in een handomdraai!