Niertransplantatie: levend doneren

Veruit de meest bekende transplantatie is die met  een nier van een overleden donor, de zogenoemde postmortale donatie. Maar omdat er een groot tekort is aan postmortale orgaandonoren, worden er tegenwoordig per jaar zelfs méér niertransplantaties gerealiseerd met nieren van een levende donor, dan met een nier van een overleden donor.

Levende donoren kunnen partners, vrienden of familieleden zijn, maar ook onbekenden. Een levend persoon kan nierdonor worden, omdat nieren een flinke overcapaciteit hebben. Een gezond mens kan zonder problemen leven met één nier. Dat neemt niet weg dat het een grote beslissing is om een nier af te staan.

De voordelen van nierdonatie bij leven

• Het moment van de transplantatie  kan worden gepland. Hierdoor zijn donor en ontvanger op het moment van de operatie in een optimale conditie.
• De wachttijd op een nier wordt aanmerkelijk verkort, waardoor de ontvanger minder lang of helemaal niet hoeft te dialyseren.
• De nier van een levende donor is in een betere conditie dan de nier van een overleden donor. Het orgaan is namelijk kortere tijd buiten het lichaam en er treedt minder bewaar- en transportschade op.
• Als het gaat om familietransplantatie is een bijkomend voordeel dat de weefselkenmerken van de donornier vaak goed overeenkomen met die van de ontvanger. Dit is echter niet altijd het geval en moet van tevoren door onderzoek worden bevestigd.

Weefseltypering

Een groot voordeel van familie- of relatietransplantatie is dat de weefselkenmerken van de donornier vaak erg goed overeenkomen met die van de patiënt. Maar familiebanden maken iemand niet automatisch een geschikte donor. Bovendien treden steeds vaker partners en vrienden op als donor, waarbij de verhoogde kans op de juiste weefseltypering dus niet aanwezig is.

Pre-emptieve transplantatie

Een belangrijke reden om voor levende-donor transplantatie te kiezen is de mogelijkheid om de dialysebehandelingen te vermijden en de wachttijd tot transplantatie te verkorten. Recent onderzoek heeft bovendien aangetoond dat transplantatie, liefst nog voordat iemand met dialyseren begonnen is – een pre-emptieve transplantatie – de beste resultaten oplevert voor patiënten. De donor en de ontvanger worden op dezelfde dag en in hetzelfde ziekenhuis geopereerd. De nier is dan maar kort buiten het lichaam en de resultaten van deze vorm van transplantatie zijn dan ook beter. De schadelijke effecten van jarenlang dialyseren worden door pre-emptieve transplantatie vermeden.

Cross-over transplantatie

Soms kan een donor niet rechtstreeks aan de gewenste ontvanger doneren omdat hun bloedgroepen niet matchen of omdat uit de kruisproef blijkt dat het bloed van de donor en ontvanger 'klontert' als het wordt samengebracht.  In zo’n geval kan 'cross-over transplantatie' of ruiltransplantatie een alternatief zijn.

Bij een cross-over transplantatie wordt een ander koppel van donor en ontvanger gezocht en staan de beide donoren een nier af aan de ontvanger van het andere koppel. De Nederlandse Transplantatie Stichting zorgt viermaal per jaar voor het matchen van  transplantatieparen. Een cross-over transplantatie is uiteraard eigen keuze van de donor; je bent niet verplicht een nier aan een onbekende af te staan als je niet matcht met jouw ontvanger.

Extra kans

Het programma betekent een extra kans. Er is echter geen  garantie dat er op korte termijn een goede match gemaakt kan worden. Als er voor een stel geen passend ruilkoppel wordt  gevonden, doen ze automatisch weer mee met de volgende zoekronde. Regelmatig komt het voor dat er niet  twee, maar drie of zelfs vier paren aan elkaar gekoppeld worden.

Bij een cross-over procedure worden de ontvangers altijd geopereerd in het 'eigen' transplantatiecentrum. De donor reist naar het ziekenhuis van de nieuwe  ontvanger. Er is  dus een goede kans dat je in een ander ziekenhuis wordt behandeld. De operaties vinden tegelijkertijd plaats. Er is in principe geen contact tussen de jou en het koppel waarmee je geruild hebt.

Samaritaanse donatie

Een laatste vorm van levend doneren is de zogenoemde 'Samaritaanse donatie', soms ook altruïstische donatie genoemd. Hierbij schenkt iemand anoniem zijn nier aan een onbekende. om een nier bij leven te kunnen donoren aan een nierpatient, moet iemand aan een aantal voorwaarden voldoen.

Voorwaarden voor levende donatie

• Je bent meerderjarig.
• Je bloedgroep  past bij de bloedgroep van de ontvanger. Sinds enige tijd bestaat overigens ook de mogelijkheid dat de ontvanger wordt voorbereid met medicijnen, zodat door de bloedgroep heen kan worden getransplanteerd.
• De weefselkenmerken van de nier leveren geen bezwaar op voor de ontvanger.
• Je lichamelijke en psychische conditie zijn zodanig dat je veilig een operatie kunt ondergaan.
• De resultaten van het bloedonderzoek en van andere medische onderzoeken zijn in orde.
• Je hebt geen nierziekte en geen ziekte waardoor de nierfunctie kan verslechteren in de toekomst (bijvoorbeeld suikerziekte of een sterk verhoogde bloeddruk).
• Je staat de nier uit vrije wil en zonder druk van buitenaf af.
• Je staat de nier belangeloos af (er staat dus geen financiële vergoeding tegenover).

Wat zegt de wet?

Donatie bij leven van organen en weefsels is geregeld in de Wet op de orgaandonatie (WOD). Daarin wordt benadrukt dat het besluit tot donatie bij leven in volstrekte vrijheid en zonder enige morele druk tot stand moet komen. De donor staat dus geheel uit vrije wil en zonder druk van buitenaf een nier af. Er moet niet lichtzinnig over gedacht worden, het is tenslotte toch een operatie en dat maakt het een ingrijpende gebeurtenis, zowel lichamelijk als emotioneel. Ook de financiële en maatschappelijke consequenties moeten overwogen worden. Voor mensen die een levende donatie overwegen, heeft de Nierstichting de brochure 'Nierdonatie bij leven' uitgebracht om te helpen bij een weloverwogen beslissing.